Ứng xử với “Friend-shoring”

Ứng xử với “Friend-shoring”

Từ thuật ngữ lạ lẫm năm 2022, “Friend-shoring” đã trở thành động lực cốt lõi tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu, chuyển trọng tâm từ chi phí thấp sang an toàn chính trị.

Việt Nam đang đứng trước cơ hội để đón làn sóng vốn “thân hữu” chất lượng cao. Nhưng những rào cản mới về thuế, tiêu chuẩn xanh và minh bạch đang đặt ra thách thức sống còn cho vị thế “bạn tốt” của chúng ta.

Friend-shoring: Hơn cả một cái bắt tay

Năm 2022, khi Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen lần đầu công bố chiến lược “friend-shoring” tại Hội đồng Đại Tây Dương, ít ai ngờ đây sẽ là bước ngoặt tái định hình cấu trúc thương mại toàn cầu.

Không đơn thuần là một thuật ngữ mới, friend-shoring đánh dấu sự chuyển dịch căn bản từ ưu tiên hiệu quả chi phí sang an toàn hóa chuỗi cung ứng. Theo bà Yellen, các nền kinh tế lớn không thể tiếp tục để một quốc gia sử dụng vị thế thống lĩnh về nguyên liệu hay công nghệ để gây gián đoạn thị trường hoặc thực hiện các mục tiêu địa chính trị^[1].

Bối cảnh thúc đẩy sự chuyển dịch này là vô cùng cấp bách. Căng thẳng thương mại Mỹ – Trung leo thang từ năm 2018, cùng với xung đột Ukraine nổ ra năm 2022, đã phơi bày sự mong manh của chuỗi cung ứng toàn cầu. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) trong báo cáo về phân mảnh địa kinh tế cảnh báo thế giới đang rạn nứt thành các khối riêng biệt^[2].

Trong trật tự mới này, các tập đoàn đa quốc gia buộc phải tìm kiếm những “bến đỗ” an toàn. Và Việt Nam nổi lên như một mắt xích trọng yếu trong chiến lược “China Plus One” cũng như trung tâm sản xuất thay thế của Châu Á (Alt-Asia).

Xu hướng này nằm ở dòng vốn FDI, vẫn duy trì đà tăng trưởng bất chấp biến động toàn cầu. Theo số liệu 10 tháng đầu năm 2025, tổng vốn đăng ký vào Việt Nam đạt 31.52 tỷ USD, tăng 15.6% so với cùng kỳ năm trước. Đáng chú ý, vốn thực hiện tiếp tục lập đỉnh mới, phản ánh niềm tin dài hạn của nhà đầu tư.

Cơ cấu dòng vốn cho thấy sự dẫn dắt của các trung tâm tài chính và công nghệ khu vực: Singapore đứng đầu với 3.76 tỷ USD vốn cấp mới (chiếm 26.7%), tiếp nối là Trung Quốc và đặc khu Hồng Kông. Đặc biệt, dòng vốn đang chảy mạnh vào “xương sống” của nền kinh tế thực: ngành công nghiệp chế biến, chế tạo thu hút tới 16.37 tỷ USD (tính cả cấp mới và tăng thêm), chiếm 62.5% tổng vốn đăng ký, khẳng định vị thế ngày càng vững chắc của Việt Nam trong chuỗi cung ứng sản xuất toàn cầu^[3].

Chuyến thăm của Bộ trưởng Yellen vào tháng 7/2023, bà nhấn mạnh vai trò đối tác quan trọng của Việt Nam trong chuỗi cung ứng bền vững. Việc nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện Việt – Mỹ vào tháng 9/2023 tạo lập nền tảng chính trị vững chắc, mở đường cho làn sóng công nghệ cao và dòng vốn “bạn hữu” chảy mạnh vào Việt Nam giai đoạn tới.

Vị thế “Bạn tốt”: Khi các đại bàng đến làm tổ

Những con số về các dự án FDI tỷ đô đổ vào Việt Nam những năm qua đã chứng minh sức hút mạnh mẽ của chiến lược friend-shoring. Ngành bán dẫn – một trong những lĩnh vực nhạy cảm nhất trong cạnh tranh công nghệ Mỹ-Trung, chứng kiến làn sóng đầu tư chưa từng có.

Tập đoàn Amkor Technology của Mỹ công bố kế hoạch đầu tư 1.6 tỷ USD xây dựng nhà máy đóng gói và kiểm tra chip tại Bắc Ninh, dự kiến trở thành cơ sở lớn nhất và hiện đại nhất trong hệ thống toàn cầu của Amkor^[4]. Hana Micron của Hàn Quốc cũng cam kết đầu tư 1 tỷ USD vào sản xuất chip tại Bắc Giang^[5]. Theo Hiệp hội Công nghiệp bán dẫn Mỹ và Boston Consulting Group, Việt Nam dự kiến chiếm 8-9% công suất toàn cầu trong lĩnh vực lắp ráp, kiểm tra và đóng gói chip vào năm 2032, tăng từ chỉ 1% năm 2022^[6].​

Trong lĩnh vực điện tử, các nhà cung cấp của Apple như Foxconn, Luxshare và Pegatron đã mở rộng đáng kể năng lực sản xuất tại Việt Nam, chuyển dịch từ Trung Quốc. Samsung tiếp tục duy trì vị thế là nhà đầu tư hàng đầu với các cơ sở sản xuất điện thoại thông minh và linh kiện điện tử tập trung tại Bắc Ninh và Bắc Giang.

Theo số liệu từ Tổng cục Hải quan, kim ngạch xuất khẩu điện tử, máy tính và linh kiện của Việt Nam đạt 87.3 tỷ USD trong 10 tháng đầu năm 2025, tăng 47.9% so với năm trước, trong khi điện thoại và linh kiện đạt 48.7 tỷ USD^[7].

Việt Nam đã thiết lập quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện với Mỹ, Nhật Bản và Australia, Vương quốc Anh, Singapore, New Zealand… tạo khung pháp lý thuận lợi cho hợp tác công nghệ và chuyển giao tri thức.

Báo cáo 10 tháng đầu năm 2025 của Tổng cục Thống kê, hoạt động thương mại tiếp tục bứt phá với tổng kim ngạch xuất khẩu đạt 391 tỷ USD, tăng 16.2% so với cùng kỳ, mang lại thặng dư thương mại gần 19.6 tỷ USD. Mỹ giữ vững vị thế thị trường xuất khẩu lớn nhất với 126.2 tỷ USD, trong khi EU cũng ghi nhận tín hiệu tích cực. Đáng chú ý, khu vực FDI tiếp tục là động lực dẫn dắt khi đóng góp hơn 296.8 tỷ USD, chiếm 75.9% tổng kim ngạch xuất khẩu^[8].

World Bank ước tính tăng trưởng GDP cả năm 2025 của Việt Nam ở mức 6.6%. Về trung hạn, đà tăng trưởng sẽ điều chỉnh về mức 6.1% trong năm 2026 trước khi phục hồi lên 6.5% vào năm 2027^[9]. HSBC dự báo tăng trưởng GDP cả năm 2025 lên 7.9% (tăng so với dự báo 6.6% trước đó) và kỳ vọng năm 2026 đạt 6.7%. Cơ sở cho sự điều chỉnh tích cực này là kết quả tăng trưởng đột phá 8.23% của quý 3/2025^[10].

Những “ràng buộc đắt giá”

Tuy nhiên, việc trở thành “bạn tốt” không đồng nghĩa với việc nhận tấm vé ưu đãi miễn phí. Ngược lại, các nước phát triển đang áp đặt hàng loạt tiêu chuẩn khắt khe lên đối tác chuỗi cung ứng, biến friend-shoring trở nên đắt đỏ với nhiều ràng buộc chưa từng có.

Ràng buộc đầu tiên và mang tính bước ngoặt là thuế. Thuế tối thiểu toàn cầu (Global Minimum Tax – Pillar Two) do OECD khởi xướng đã được hơn 140 quốc gia đồng thuận, buộc các tập đoàn đa quốc gia có doanh thu trên 750 triệu EUR phải chịu mức thuế tối thiểu 15% tại mọi nơi hoạt động^[11].

Để thích ứng, Quốc hội Việt Nam thông qua Nghị quyết 107/2023/QH15, có hiệu lực từ ngày 01/01/2024. Điểm cốt lõi của Nghị quyết là việc áp dụng quy định về Thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung tối thiểu nội địa đạt chuẩn (QDMTT). Bộ Tài chính ước tính, ngay trong năm đầu tiên, ngân sách sẽ thu thêm khoảng 600 triệu USD (14,600 tỷ đồng) từ 122 công ty nước ngoài chịu ảnh hưởng^[12].

Tác động của Pillar Two là cú sốc lớn đối với chiến lược thu hút FDI truyền thống dựa vào ưu đãi thuế của Việt Nam. EuroCham trong Sách Trắng 2024 nhận định đây là thời điểm buộc Việt Nam phải cải cách, chuyển từ ưu đãi dựa trên thu nhập sang ưu đãi dựa trên chi phí[13]. Dù Bộ Tài chính đang nghiên cứu các giải pháp bù đắp, thực tế cho thấy công cụ thuế rẻ đã mất đi sức hấp dẫn, buộc Việt Nam phải cạnh tranh bằng những giá trị thực chất hơn.

Ràng buộc thứ hai, cấp bách hơn, đến từ yêu cầu xanh. Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon của EU (CBAM) đã bắt đầu giai đoạn chuyển tiếp từ tháng 10/2023 và áp dụng toàn diện vào năm 2026, đánh thuế carbon lên các mặt hàng như thép, xi măng, điện và hydro nhập khẩu vào EU. Đây là thách thức với các nhà xuất khẩu Việt Nam khi nhiều doanh nghiệp vẫn chưa có hệ thống đo lường phát thải chuẩn chỉnh.

Đồng thời, cam kết RE100 của các tập đoàn toàn cầu cũng tạo ra áp lực khổng lồ. Theo McKinsey, nhà đầu tư sẽ quay lưng nếu nguồn điện tái tạo không đủ đáp ứng. Năm 2023, tình trạng thiếu điện tại Bắc Ninh và Bắc Giang – thủ phủ của Samsung, Foxconn – khiến EuroCham phải gửi thư khẩn. World Bank ước tính thiệt hại từ đợt cắt điện này lên tới 1.4 tỷ USD, tương đương 0.3% GDP^[14].

Dù Quy hoạch điện VIII (PDP8) đặt mục tiêu tham vọng với công suất điện gió và mặt trời khổng lồ vào năm 2030 (tổng đầu tư cần thiết 134.7 tỷ USD), tiến độ triển khai vẫn ì ạch do vướng mắc cơ chế^[15]. Báo cáo CCDR 2022 của World Bank chỉ ra Việt Nam cần tới 368 tỷ USD cho chuyển đổi xanh đến năm 2040^[16].

Cuối cùng là ràng buộc về lao động và minh bạch trong các FTA thế hệ mới như CPTPP và EVFTA. Việt Nam đã phê chuẩn 25 công ước ILO và sửa đổi Bộ luật Lao động 2019 để đáp ứng các chuẩn mực này^[17]. Tuy nhiên, chi phí tuân thủ ESG ngày càng cao đang bào mòn lợi thế cạnh tranh. Dù chưa có số liệu chính thức, thực tế cho thấy nhiều đơn hàng dệt may đã lặng lẽ rời sang Bangladesh hay Ấn Độ – những nơi đang tăng tốc cải thiện tiêu chuẩn xanh với chi phí cạnh tranh hơn. Đây là tín hiệu cảnh báo cuộc chơi friend-shoring, niềm tin phải được xây dựng bằng năng lực thực thi, chứ không chỉ bằng lời hứa chính trị.

Từ “Nơi trú ẩn chi phí thấp” đến “Đối tác trách nhiệm cao”

Việt Nam đang đứng trước ngã rẽ quan trọng. Khi ưu đãi thuế và lao động giá rẻ không còn là lợi thế cạnh tranh chính, nước ta cần chiến lược mới để giữ chân các “bạn” trong bối cảnh yêu cầu ngày càng đắt đỏ.

Đầu tiên là đầu tư mạnh vào hạ tầng năng lượng và hạ tầng số. Quy hoạch điện VIII (PDP8) điều chỉnh đưa lộ trình, nhưng cần nguồn lực tài chính và cơ chế huy động hiệu quả. Nghị định 57/2025/NĐ-CP mở đường cho cơ chế Hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA)^[18]. Điều này gỡ phần nào nút thắt cơ chế cho điện tái tạo, tạo nền tảng thể chế để hiện thực hóa lộ trình RE50/RE100 mà McKinsey phác thảo cho Việt Nam từ năm 2023^[19].

Chiến lược thứ hai là phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Quyết định 1018/QĐ-TTg ngày 21/9/2024 của Chính phủ về Chiến lược phát triển ngành công nghiệp bán dẫn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam trở thành trung tâm nhân lực bán dẫn toàn cầu với ít nhất 50,000 kỹ sư và chuyên gia có trình độ đại học trở lên, thành lập ít nhất 100 doanh nghiệp thiết kế, một nhà máy sản xuất chip quy mô nhỏ và 10 nhà máy đóng gói và kiểm tra. Doanh thu ngành dự kiến đạt trên 25 tỷ USD năm 2030 và trên 100 tỷ USD năm 2050^[20]. Tuy nhiên, đào tạo nhân lực chất lượng cao đòi hỏi thời gian và đầu tư lớn vào hệ thống giáo dục và hợp tác với các trường đại học hàng đầu thế giới.​

Chiến lược thứ ba là cải cách thể chế và minh bạch hóa. Theo khảo sát của JETRO năm 2024, mặc dù 64.1% doanh nghiệp Nhật Bản tại Việt Nam kỳ vọng có lãi năm 2024 (cao nhất trong 5 năm), nhiều doanh nghiệp vẫn lo ngại về hiệu quả thủ tục hành chính, hệ thống thuế và chi phí lao động tăng^[21]. Trong Sách Trắng 2025, EuroCham nêu 5 ưu tiên cải cách xuyên suốt: chính sách thị thực, thủ tục xuất nhập cảnh và hạ tầng sân bay, giấy phép lao động, hoàn thuế VAT và thủ tục hải quan^[22]. Việt Nam cần giảm “chi phí không chính thức” và tăng tính minh bạch để nâng cao môi trường kinh doanh.​

Đối với nhà đầu tư và doanh nghiệp, thay vì chạy theo thông tin, cần đánh giá kỹ năng lực đáp ứng ESG. Những doanh nghiệp có quỹ đất sạch, hạ tầng xanh, chứng chỉ carbon và báo cáo bền vững sẽ được ưu tiên trong dòng vốn friend-shoring. Theo các chuyên gia, các nhà đầu tư quốc tế, đặc biệt là các quỹ đầu tư lớn, đã thiết lập tiêu chí ESG rõ ràng và nghiêm ngặt trong danh mục đầu tư.

Theo World Bank trong CCDR 2022, nếu không có các biện pháp thích ứng và giảm thiểu phù hợp, biến đổi khí hậu sẽ gây thiệt hại cho Việt Nam khoảng 12-14.5% GDP hàng năm vào năm 2050 và có thể đẩy thêm một triệu người vào nghèo cùng cực vào năm 2030^[23]. Trong bối cảnh đó, việc đầu tư vào khả năng chống chịu khí hậu và chuyển đổi xanh không chỉ là yêu cầu từ các đối tác “bạn hữu” mà còn là lợi ích quốc gia dài hạn.​

Hiệu quả chi phí (cost efficiency): Là chiến lược chấp nhận chi phí cao hơn để đổi lấy sự ổn định và khả năng phục hồi trước khủng hoảng. An toàn hóa chuỗi cung ứng (supply chain resilience): Là mô hình tối ưu hóa truyền thống, nơi mọi quyết định chuỗi cung ứng đều phục vụ mục tiêu: Giá thành thấp nhất.

---

[1] https://www.csis.org/analysis/limits-friend-shoring  

[2] https://www.imf.org/-/media/Files/Publications/SDN/2023/English/SDNEA2023001.ashx  

[3] https://baochinhphu.vn/von-fdi-thuc-hien-10-thang-cao-ky-luc-trong-cung-ky-5-nam-qua-102251106162504682.htm  

[4] https://ir.amkor.com/news-releases/news-release-details/amkors-newest-factory-set-open-vietnam-october-11-2023  

[5] https://baochinhphu.vn/khanh-thanh-du-an-san-xuat-chat-ban-dan-dau-tien-tai-mien-bac-102230916130344943.htm  

[6] https://www.semiconductors.org/wp-content/uploads/2024/05/Report_Emerging-Resilience-in-the-Semiconductor-Supply-Chain.pdf  

[7] https://www.customs.gov.vn/index.jsp?pageId=442&tkId=9105&group=undefined&category=Ph%C3%A2n%20t%C3%ADch%20%C4%91%E1%BB%8Bnh%20k%E1%BB%B3  

[8] https://www.nso.gov.vn/bai-top/2025/11/bao-cao-tinh-hinh-kinh-te-xa-hoi-thang-muoi-va-10-thang-nam-2025/  

[9] https://www.worldb          ank.org/en/news/press-release/2025/09/08/growth-to-remain-resilient-in-2025-world-bank-says-investing-in-high-tech-talent-is-viet-nam-s-next-step-to-high-income-  

[10] https://en.baochinhphu.vn/hsbc-raises-viet-nam-2025-gdp-growth-forecast-to-79-111251028154330197.htm  

[11] https://www.deloitte.com/an/en/services/tax/perspectives/oecd-pillar-two.html  

[12] https://cand.com.vn/doanh-nghiep/thu-bo-sung-khoang-14-600-ty-khi-ap-thue-toi-thieu-toan-cau-i715459/  

[13] https://eurochamvn.org/wp-content/uploads/2024/08/WHITEBOOK-2024_Taxation-Transfer-Pricing_ENG.pdf  

[14] https://www.qdnd.vn/kinh-te/tin-tuc/viet-nam-thiet-hai-1-4-ty-usd-vi-thieu-dien-738220  

[15] https://nangluongvietnam.vn/von-dau-tu-cho-quy-hoach-dien-viii-nhu-cau-ke-hoach-rui-ro-va-giai-phap-chinh-sach-32982.html  

[16] https://moit.gov.vn/en/news/ministerial-leaders-activities/vietnam-needs-extra-368-billion-usd-to-achieve-net-zero-emissions.html  

[17] https://normlex.ilo.org/dyn/nrmlx_en/f?p=NORMLEXPUB:11200:0::NO::P11200_COUNTRY_ID:103004  

[18] https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Tai-nguyen-Moi-truong/Nghi-dinh-57-2025-ND-CP-co-che-mua-ban-dien-truc-tiep-giua-don-vi-phat-dien-nang-luong-tai-tao-645610.aspx  

[19] https://www.mckinsey.com/industries/electric-power-and-natural-gas/our-insights/putting-renewable-energy-within-reach-vietnams-high-stakes-pivot  

[20] https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Cong-nghe-thong-tin/Quyet-dinh-1018-QD-TTg-2024-Chien-luoc-phat-trien-cong-nghiep-ban-dan-Viet-Nam-den-2030-625417.aspx  

[21] https://en.baochinhphu.vn/jetro-japanese-enterprises-upbeat-about-profit-opportunities-in-viet-nam-111241231085716847.htm  

[22] https://eurochamvn.org/eurocham-launches-2025-whitebook-must-win-battles-for-a-resilient-competitive-vietnam/  

[23] https://www.worldbank.org/en/country/vietnam/brief/key-highlights-country-climate-and-development-report-for-vietnam

Nguyễn Nhiều Lộc