Trung Quốc ngừng mua đậu nành, người nông dân Mỹ than thở, ông Trump rơi vào thế khó

Trung Quốc ngừng mua đậu nành, người nông dân Mỹ than thở, ông Trump rơi vào thế khó

Đối với nông dân Mỹ, mưa thuận gió hòa dẫn đến vụ mùa bội thu thường là tin tốt, nhưng điều đó không còn ý nghĩa gì nếu Trung Quốc, quốc gia mua đậu nành lớn nhất thế giới, không mua chút nào.

Và giữa các cuộc chiến thương mại do chính quyền Trump phát động, Mỹ dự kiến sẽ mất thêm thị phần đậu nành cho Nam Mỹ, có lẽ là vĩnh viễn.

“Lý thuyết về đau đớn ngắn hạn để có lợi ích về sau – điều đó đơn giản không hiệu quả, và sẽ không hiệu quả”, Ed Hodgson, người canh tác 1,500 mẫu đất ở Quận Rice, Kansas nói. Ông đã làm nông kể từ khi tốt nghiệp đại học năm 1967.

Khi Tổng thống Mỹ Donald Trump thông báo kế hoạch áp thuế lên hầu hết các quốc gia vào tháng 4 – đặc biệt là các đối tác thương mại chủ chốt như Trung Quốc, Mexico và Canada, ông Hodgson coi đó là “thảm họa” cho nông dân. Ông không tin tưởng vào lời hứa rằng thuế quan sẽ mang lại giá tốt hơn.

Trong 5 năm qua, Trung Quốc đã chiếm khoảng 52% xuất khẩu đậu nành của Mỹ. Năm nay, họ “không mua một giạ nào do thuế quan và chiến tranh thương mại”, ông Hodgson cho biết.

Ông thường dành khoảng một phần tư diện tích đất của mình để trồng đậu nành. “Việc Trung Quốc ngừng mua đậu nành đã làm giá cả lao dốc”.

Từ đầu năm đến nay, Trung Quốc chưa mua bất kỳ tấn đậu nành nào từ Mỹ cho năm 2025-26, theo dữ liệu từ Bộ Nông nghiệp Mỹ.

Năm ngoái, tính đến ngày 18/09, Trung Quốc đã mua 6.8 triệu tấn đậu nành (1 tấn tương đương khoảng 36.7 giạ), theo Ryan Urie, Giám đốc phụ trách về cây trồng và protein tại S&P Global Commodity Insights.

Nhu cầu protein toàn cầu đã tăng vọt trong ba thập kỷ qua, và Mỹ có vị thế tốt để đáp ứng nhu cầu đó. Tuy nhiên, các biện pháp thuế quan trả đũa đã “làm giảm” lợi thế của những người trồng đậu nành Mỹ, theo Hiệp hội Đậu nành Mỹ.

Trung Quốc đã áp đặt nhiều loại thuế khác nhau lên đậu nành Mỹ – bao gồm 20% thuế trả đũa, thuế VAT và thuế thương mại bình thường – khiến tổng mức thuế lên tới 34% vào năm 2025. Kết quả là giá đậu nành Mỹ trở nên đắt đỏ hơn nhiều so với đậu nành từ các nước Nam Mỹ như Brazil, đặc biệt là trước thời điểm thu hoạch vụ mùa mới của Mỹ vào mùa thu này. Theo Hiệp hội Đậu nành Mỹ, mức chênh lệch giá này đã khiến người mua quốc tế chuyển sang nguồn cung cấp khác rẻ hơn.

Trung Quốc chuyển hướng sang Brazil và Argentina vì giá rẻ hơn, ông Hodgson nói. Đó là thị phần “chúng tôi đã mất và có lẽ sẽ không bao giờ lấy lại được”.

Chuyển hướng khỏi Mỹ

Theo Arlan Suderman, nhà kinh tế trưởng về hàng hóa tại StoneX, Trung Quốc đã dần chuyển sang mua đậu nành từ Brazil trong suốt 15 năm qua, chủ yếu vì lý do kinh tế.

Khi đồng Real của Brazil mất giá, điều này đã thúc đẩy nước này mở rộng sản xuất đậu nành. Đậu nành Brazil trở nên rẻ hơn so với đậu nành Mỹ, ông Suderman giải thích với MarketWatch.

“Khi Brazil tăng sản lượng, Trung Quốc không cần phải mua nhiều từ Mỹ nữa”, vị này chia sẻ. Ông cũng chỉ ra rằng Trung Quốc đã xây dựng kho dự trữ đậu nành để dùng trong những thời điểm khó khăn như hiện nay, giúp họ “có thể hoàn toàn không phụ thuộc vào nguồn cung từ Mỹ nếu họ muốn”.

Trung Quốc cũng đã bơm hàng tỷ USD để xây dựng cơ sở hạ tầng nông nghiệp của Brazil trong ít nhất một thập kỷ, để nước này có thể trồng nhiều đậu nành hơn và đưa nguồn cung cấp đến cảng kịp thời hơn, theo Darin Newsom, nhà phân tích thị trường cấp cao tại Barchart.

Và dù Trung Quốc chuyển sang mua đậu nành chủ yếu từ Brazil, không có nghĩa là các quốc gia khác trên thế giới sẽ bắt đầu mua nhiều hơn từ Mỹ, đặc biệt do Mỹ cũng đang có các cuộc tranh chấp thương mại với nhiều nước khác.

“Mỹ không thể tìm đủ khách hàng khác để bù đắp cho lượng đậu nành mà Trung Quốc đã ngừng mua”, ông Darin Newsom nhận định. Ông là chủ tịch của Darin Newsom Analysis, công ty chuyên cung cấp phân tích và bình luận về thị trường hàng hóa.

Nguồn cầu thay thế

Thị trường Mỹ có một yếu tố có thể giúp bù đắp một phần – dù không hoàn toàn – cho lượng đậu nành không còn xuất khẩu được sang Trung Quốc.

Theo ông Suderman, ngành công nghiệp nhiên liệu sinh học của Mỹ đang dần trở thành thị trường thay thế quan trọng. Dầu đậu nành là nguyên liệu chính để sản xuất biodiesel, giúp tạo nhu cầu trong nước cho nông sản này.

Số liệu từ Hiệp hội Đậu nành Mỹ cho thấy sản lượng diesel sinh khối theo Tiêu chuẩn Nhiên liệu Tái tạo đã tăng mạnh, đạt 4,292.4 triệu gallon trong năm 2023, tăng gần 3 lần so với mức 1,471.7 triệu gallon cách đây 10 năm.

“Với vụ mùa bội thu dự kiến, nông dân sẽ cần dựa vào chính sách nhiên liệu sinh học trong nước”, Ryan Urie của S&P Global Commodity Insights nhận định qua email. “Các chính sách này sẽ giúp tăng biên lợi nhuận cho việc ép dầu, khuyến khích các nhà máy trong nước mua và chế biến nhiều đậu nành hơn”.

“Tuy nhiên, không thể chỉ dựa vào việc ép dầu để giải quyết vấn đề dư thừa nguồn cung”, ông lưu ý thêm. “Công suất các nhà máy ép dầu ở Mỹ không đủ lớn để tiêu thụ hết lượng đậu nành lẽ ra sẽ được xuất khẩu”.

Ông Suderman cũng bổ sung rằng thị trường đậu nành không thể thay đổi ngay lập tức để chuyển từ xuất khẩu sang sản xuất nhiên liệu sinh học. “Sẽ mất vài năm để xây dựng đủ nhà máy và cơ sở hạ tầng cần thiết để thay thế lượng đơn hàng đã mất từ Trung Quốc”, ông nhận định.

Jack Scoville, Phó Chủ tịch tại Price Futures Group, cũng chỉ ra rằng mặc dù đậu nành đã được sử dụng để sản xuất nhiên liệu sinh học và thức ăn chăn nuôi, nhưng nhu cầu từ các ngành này không đủ lớn và không thể tăng nhanh chóng để bù đắp thiếu hụt.

Trung Quốc từng chiếm khoảng một nửa tổng lượng xuất khẩu đậu nành của Mỹ, và theo ông Scoville, “các nước còn lại trên thế giới không thể tiêu thụ hết lượng đậu nành đó”.

“Hiện tại còn quá sớm để đánh giá chính xác thiệt hại đối với nông dân, nhưng chắc chắn sẽ rất đáng kể”, ông Suderman nhận định.

“Nếu Trung Quốc không mua thêm dù chỉ một giạ đậu nành nào, đó sẽ là tổn thất lớn cho toàn ngành”, ông nói. “Điều này sẽ tạo ra các vấn đề về lưu trữ trên khắp khu vực Trung Tây – đặc biệt ở vùng Tây Bắc Trung Tây, nơi đậu nành sau khi thu hoạch thường được chuyển ngay lên tàu đến các cảng Tây Bắc Thái Bình Dương để xuất sang Trung Quốc”.

Theo ông Suderman, các khoản hỗ trợ từ chương trình nông trại mới theo Đạo luật to đẹp của chính quyền Trump sẽ giúp ích cho nông dân, nhưng phải đến năm 2026 và 2027 mới có hiệu lực. Chính vì vậy, Quốc hội đang xem xét một “khoản thanh toán tạm thời” để hỗ trợ nông dân trong giai đoạn khó khăn này.

Trong một bài đăng trên Truth Social vào ngày 02/10, Tổng thống Trump tuyên bố: “Nông dân trồng đậu nành của đất nước chúng ta đang bị tổn thương vì Trung Quốc không mua chỉ vì lý do ‘đàm phán'”. Ông cũng cho biết sẽ gặp Chủ tịch Trung Quốc trong 4 tuần tới, và đậu nành sẽ là một chủ đề chính trong cuộc thảo luận.

Ông Trump cũng đang cân nhắc cung cấp 10 tỷ USD hoặc nhiều hơn viện trợ cho nông dân, với kinh phí có thể đến từ doanh thu thuế quan, theo nguồn tin từ tờ The Wall Street Journal trong ngày 02/10.

Đậu nành Mỹ thu hoạch trong điều kiện tốt có thể lưu trữ trong thời gian dài, nhưng như Suderman chỉ ra, nông dân không thể dùng đậu nành trong kho để thanh toán hóa đơn thực tế.

Nếu ông Trump không đạt được thỏa thuận buộc Trung Quốc mua đậu nành Mỹ đổi lấy điều kiện tiếp cận thị trường Mỹ thuận lợi hơn, trong ngắn hạn, nhu cầu sẽ tiếp tục thấp hơn nhiều so với sản lượng, khiến giá có nguy cơ giảm sâu hơn nữa.

Thị trường đã phản ánh tình trạng này với giá đậu nành giao tháng 11 chỉ ở mức 10.13 USD/giạ, giảm nhẹ 0.25% năm nay, nhưng đây là sau khi đã giảm mạnh 22% năm 2024 và gần 15% năm 2023, theo phân tích dữ liệu FactSet của Dow Jones Market Data.

Thực tế, ông Hodgson cho biết ông đang thấy giá khoảng 9 USD một giạ cho đậu nành của mình, trong khi mức 14-15 USD mới là mức có lợi nhuận.

Trong khi đó, các nhà cung cấp đã tăng chi phí đầu vào – bao gồm phân bón, hóa chất, hạt giống và thiết bị nông nghiệp – năm này qua năm khác, ông nói.

“Tôi chắc chắn rằng mọi người ở Mỹ đều muốn thực phẩm rẻ, nhưng có rất nhiều lý do tại sao thực phẩm không rẻ – và không phải vì nông dân đang kiếm được tiền”, ông Hodgson nói.

Vũ Hạo (Theo MarketWatch)