Những rạn nứt trên thị trường xe hơi Mỹ 2025 gợi lại cuộc khủng hoảng nhà đất 2008

Những rạn nứt trên thị trường xe hơi Mỹ 2025 gợi lại cuộc khủng hoảng nhà đất 2008

Gần hai thập kỷ sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, một thuật ngữ đáng sợ lại trỗi dậy: “cho vay dưới chuẩn”.

Lần này, tâm chấn không phải là thị trường nhà đất, mà là ngành công nghiệp ô tô. Với tỷ lệ vỡ nợ tăng cao và các công ty cho vay bắt đầu sụp đổ, liệu đây có phải là dấu hiệu tiềm ẩn của một cuộc khủng hoảng?

Bài học từ quá khứ và những cảnh báo cho hiện tại

Những ký ức về cuộc khủng hoảng năm 2008 dường như đang sống lại trong năm 2025.

Mọi vấn đề bắt đầu từ những khoản vay thế chấp dưới chuẩn (subprime mortgage). Các ngân hàng đầu tư đã “chứng khoán hóa” các khoản vay rủi ro này, tức là đóng gói và bán cho nhà đầu tư dưới mác “tài sản an toàn”. Sau đó những người vay dưới chuẩn không trả được nợ, các chứng khoán được đảm bảo bằng nợ thế chấp (Mortgage-Backed Securities, MBS) trở thành vô giá trị, và toàn bộ hệ thống sụp đổ.

Ngày nay, một kịch bản tương tự đang âm thầm diễn ra trong thị trường cho vay mua ô tô. Theo thống kê của Fitch Ratings, tỷ lệ các khoản vay mua ô tô dưới chuẩn (cấp cho người có điểm tín dụng dưới 670) quá hạn trên 60 ngày đã tăng lên 6.65% vào tháng 10/2025, mức cao nhất kể từ khi dữ liệu bắt đầu được thu thập vào năm 1994.

Gần đây, sự sụp đổ đột ngột của Tricolor Holdings, một công ty chuyên bán xe cũ và cho vay dưới chuẩn, đã khiến Phố Wall run sợ. Tỷ phú Jamie Dimon, vị CEO điều hành ngân hàng JPMorgan Chase từ trước cuộc khủng hoảng 2008 đến nay, đã cảnh báo: “Khi bạn nhìn thấy một con gián, nhiều khả năng vẫn còn có nhiều con gián khác”, ám chỉ sẽ còn nhiều công ty sụp đổ vì liên quan tới cho vay dưới chuẩn trên thị trường xe hơi.

Gốc rễ ngành xe hơi lung lay

Khoảng 100 triệu người dân Mỹ vay tiền để mua ô tô, 85% các giao dịch mua xe mới và 55% giao dịch mua xe cũ được chi trả bằng tiền vay. Sự căng thẳng trong thị trường cho vay mua ô tô là kết quả của một “cơn bão hoàn hảo” gồm đầy đủ các yếu tố cơ bản nhất.

Vấn đề đầu tiên là giá xe đã tăng vọt trong đại dịch, hiện đã giảm xuống những vẫn còn cao hơn nhiều so với giai đoạn trước COVID, như thể hiện trong biểu đồ bên dưới.

Cũng cần lưu ý rằng chỉ số CPI này đã được cơ quan thống kê điều chỉnh theo những thay đổi trong tính năng của xe.

Ví dụ, nếu một chiếc xe phiên bản 2025 có giá đắt hơn 4,000 USD so với phiên bản 2019, nhưng lại có chip đời mới hơn và thêm chức năng Internet 5G, thì cơ quan thống kê coi như giá xe không đổi. Kể cả khi người mua xe không thích và không dùng tới các tính năng mới thì họ cũng không thể yêu cầu các hãng xe: “Hãy bán cho tôi chiếc xe với tính năng cũ và giá cũ”. Thực tế là hiện nay không còn những chiếc xe với giá của thời trước dịch, người mua bắt buộc phải trả giá cao hơn và thống kê CPI không phản ánh hết sự tăng giá này.

Theo Cox Automotive, vào năm 2023, một người Mỹ trung bình phải mất tới 42 tuần thu nhập để có thể trả hết một chiếc xe mới, so với mức 33 tuần thời trước COVID-19.

Cùng lúc đó, lạm phát và lãi suất cao đã đẩy chi phí sinh hoạt và các khoản thanh toán hàng tháng lên cao. Theo Edmunds, khoản thanh toán trung bình hàng tháng cho một chiếc xe đã vượt quá 750 USD.

Nhưng có một yếu tố thứ ba, một “bí mật” của ngành mà ít người nhắc đến: các đại lý ô tô không chỉ bán xe, mà còn bán các khoản vay. Lợi nhuận từ việc thu xếp một khoản vay cho khách hàng thường cao hơn nhiều so với lợi nhuận từ việc bán xe. Khoản vay càng dài hạn thì tổng tiền lãi phải trả càng lớn và hoa hồng cho đại lý càng cao.

Thực tế này tạo ra một động lực tài chính rất lớn khiến các đại lý bằng mọi giá phải dàn xếp cho được một khoản vay, kể cả cho những khách hàng có hồ sơ tín dụng yếu. Đây là một phần lý do giải thích việc tỷ lệ vỡ nợ trên các khoản vay do đại lý cung cấp cao gấp đôi so với các nguồn khác.

Bẫy nợ nần kéo dài và tình trạng “âm vốn”

Để làm cho những chiếc xe đắt đỏ có vẻ “dễ chi trả hơn”, các bên cho vay đã kéo dài kỳ hạn vay. Nếu như trước đây các khoản vay 5 năm là tiêu chuẩn, thì giờ đây các khoản vay 7 năm (84 tháng) đã trở nên phổ biến, các khoản vay 12 năm (144 tháng) đang xuất hiện ngày càng nhiều.

Việc thời gian vay thêm dài dường như là xu hướng chung trong bối cảnh nền kinh tế phân hóa sâu sắc và sức khỏe tài chính của đại bộ phận người dân sa sút. Đầu tháng 11 này, Tổng thống Donald Trump cũng nêu ý tưởng kéo dài thời gian cho vay mua nhà tối đa từ 30 năm lên 50 năm.

Kéo dài kỳ hạn giúp giảm số tiền trả góp hàng tháng, nhưng lại tạo ra một cái bẫy nguy hiểm: tình trạng “âm vốn chủ sở hữu” (underwater debt), tức là giá trị chiếc xe thấp hơn số tiền mà chủ xe đang còn nợ.

Ô tô là một tài sản mất giá rất nhanh, vừa lái ra khỏi cửa đại lý là giá trị đã có thể “bay màu” ngay 20%. Khi kỳ hạn vay bị kéo dài, tốc độ trả nợ gốc sẽ chậm hơn rất nhiều so với tốc độ mất giá của chiếc xe.

Kết quả là trong nhiều năm đầu tiên, người mua xe sẽ nợ ngân hàng một khoản tiền lớn hơn cả giá trị thực của chiếc xe. Theo Edmunds.com, hơn 28% các giao dịch đổi xe để mua xe mới trong quý 3 gần đây đều ở trong tình trạng âm vốn.

Sự bùng nổ của ngành thu hồi xe và “Kinh tế Gig Repo”

Hệ quả tất yếu của tình trạng vỡ nợ gia tăng là sự bùng nổ của ngành công nghiệp thu hồi xe (repossession). Theo Cox Automotive, 1.73 triệu xe đã bị thu hồi trong năm ngoái, mức cao nhất kể từ năm 2009.

Công việc thu hồi xe ngày càng trở nên khó khăn và đã kéo theo sự ra đời và nở rộ của một mô hình kinh doanh mới: “Kinh tế Gig Repo”. Các công ty như Resolvion và DRN xây dựng một cơ sở dữ liệu khổng lồ bằng cách sử dụng các xe được gắn camera, tự động chụp lại biển số của mọi chiếc xe mà chúng bắt gặp và gán tọa độ GPS.

Các công ty này thậm chí còn thuê các tài xế liên kết, thường là những người lái xe cho Uber hoặc các dịch vụ giao hàng khác, gắn các bộ camera này lên xe để thu thập dữ liệu một cách thụ động. Khi một chiếc xe cần bị thu hồi do chủ xe chậm trả nợ hàng tháng, hệ thống sẽ ngay lập tức xác định được vị trí cuối cùng của xe và cử nhân viên đòi nợ tới.

Rủi ro hệ thống có lặp lại?

Sự căng thẳng trong thị trường cho vay dưới chuẩn đã bắt đầu lan sang thị trường tài chính. Các nhà đầu tư vào các chứng khoán đảm bảo bằng tài sản (Asset-backed Security, ABS) được tạo ra từ các khoản vay ô tô dưới chuẩn đang yêu cầu một mức lợi suất cao hơn để bù đắp cho rủi ro, đẩy chi phí huy động vốn của các công ty cho vay lên cao.

Liệu một cuộc khủng hoảng tài chính toàn diện quy mô thế giới như năm 2008 có xảy ra? Hầu hết chuyên gia cho rằng rủi ro hệ thống lần này thấp hơn đáng kể. Tổng quy mô của thị trường cho vay mua ô tô hiện nay (khoảng 1.66 ngàn tỷ USD) nhỏ hơn rất nhiều so với thị trường thế chấp nhà đất ở thời kỳ đỉnh điểm của bong bóng (hơn 9 ngàn tỷ USD).

Quy mô nợ vay mua xe khá nhỏ so với nợ vay mua nhà.

Tuy nhiên, sự lo ngại là có căn cứ. Hai tổ chức cho vay dưới chuẩn là Tricolor Holdings và PrimaLend Capital Partners, cùng với nhà cung cấp phụ tùng First Brands đã nộp đơn phá sản trong hai tháng 9-10/2025

Các nhà cho vay đã bắt đầu thắt chặt tiêu chuẩn. Một số công ty nhỏ hơn như Automotive Credit Corp. thậm chí đã phải tạm dừng cho vay vô thời hạn. Giám đốc điều hành của CarMax (tập đoàn bán xe cũ lớn nhất ở Mỹ) thừa nhận “người tiêu dùng đã gặp khó khăn trong một thời gian”, sau khi doanh số bán hàng và lợi nhuận thấp làm cổ đông lo lắng.

Nhiều chuyên gia tin rằng, áp lực sẽ tiếp tục gia tăng đối với các công ty cho vay nhỏ và yếu. Và trong kịch bản xấu nhất, không loại trừ khả năng Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) sẽ phải can thiệp bằng cách mua lại các chứng khoán được thế chấp bằng nợ mua xe, tương tự như cách Fed đã mua lại các chứng khoán nợ mua nhà (MBS) trong quá khứ.

Thị trường cho vay mua ô tô Mỹ có thể chưa ở trong một cuộc khủng hoảng toàn diện, nhưng các dấu hiệu căng thẳng là không thể bỏ qua. Trước bối cảnh kinh tế khó khăn, nếu khả năng chi trả của người Mỹ không được cải thiện, tỷ lệ vỡ nợ có thể sẽ tiếp tục tăng, và những “con gián” khác có thể sẽ sớm xuất hiện.

Đức Quyền