Những người bán cuốc xẻng trong cơn sốt đào vàng

Những người bán cuốc xẻng trong cơn sốt đào vàng

Trong mỗi cơn sốt làm giàu, người kiếm được tiền không chắc là những người điên cuồng lao vào cuộc chiến giành giật của cải, mà thường chính là những người âm thầm cung cấp công cụ cho cuộc chiến đó.

“Cơn sốt vàng” (Gold Rush) vào giữa thế kỷ 19 ở miền tây nước Mỹ chứng kiến hàng trăm ngàn người đổ xô đến bang California với hy vọng đổi đời, nhưng chỉ một số ít tìm thấy vận may. Ngược lại, những người cung cấp dịch vụ và công cụ như Levi Strauss bán quần jeans cho thợ mỏ hay những người bán cuốc xẻng, thực phẩm… lại gần như chắc chắn trở nên giàu có. Những người này không trực tiếp đối mặt với rủi ro trắng tay từ việc đào vàng, mà hưởng lợi từ nhu cầu không ngừng nghỉ của người khác.

Quy luật này tiếp tục được lặp lại trong kỷ nguyên số. Ví dụ, trong xu hướng số hóa hoạt động kinh doanh, các công ty như Amazon Web Services (AWS) cung cấp máy chủ, dịch vụ lưu trữ và các dịch vụ điện toán chính là những người bán “cuốc xẻng” đắc lực.

Các doanh nghiệp muốn tăng hiện diện của mình trên mạng Internet để khai thác “mỏ vàng” thương mại điện tử không cần phải tự đầu tư máy chủ (server) mà chỉ cần thuê của AWS. Tùy diễn biến của thị trường, doanh nghiệp có thể dễ dàng nâng cấp hoặc thu hẹp gói thuê. Và dù doanh nghiệp làm ăn trong lĩnh vực gì, lãi hay lỗ, thì AWS cũng nhận được tiền thuê server.

Gần đây hơn, thế giới chứng kiến sự bùng nổ của tiền mã hóa vào năm 2021-2022. Để “đào” tiền mã hóa (crypto mining), các thợ đào cần sức mạnh tính toán khổng lồ từ các card đồ họa (GPU). Và Nvidia, với những chiếc GPU mạnh mẽ của mình, đã trở thành nhà cung cấp công cụ không thể thiếu cho các “thợ mỏ” crypto. Tuy dòng sản phẩm chuyên dụng cho đào crypto của Nvidia là bộ xử lý CMP có doanh số khá khiêm tốn, nhưng các card đồ họa gaming GeForce lại được nhiều nhà khai thác tiền mã hóa ưa chuộng với doanh thu ước tính gần 2 tỷ USD.

Tuy nhiên, cơn sốt tiền mã hóa này vẫn chưa là gì so với xu hướng lớn tiếp theo trong ngành công nghệ thế giới: Trí tuệ nhân tạo (AI). Và để giữ vững vai trò độc tôn trong việc cung ứng chip cho làn sóng AI, trước đó Nvidia đã phải đánh gục một đối thủ sừng sỏ lâu năm là Intel.

AI: Mỏ vàng khổng lồ và sự trỗi dậy của Nvidia

Suốt 30 năm, cuộc đối đầu giữa Nvidia và Intel là một cuộc chiến không khoan nhượng. Intel, với vị thế vua ngành chip, đã thống trị thị trường bộ xử lý trung tâm (CPU) – bộ não của mọi máy tính cá nhân. Ngược lại, Nvidia là một kẻ thách đấu gan lì, đã tìm ra thị trường ngách với bộ xử lý đồ họa (GPU) phục vụ cho game thủ. Cuộc chiến của hai đối thủ này bao gồm những vụ kiện tụng tốn kém, những lời lăng mạ công khai và những nỗ lực triệt hạ lẫn nhau.

Năm 2005, CEO Intel lúc đó là Paul Otellini đã đề xuất mua đứt Nvidia với giá khoảng 20 tỷ USD, nhưng ban lãnh đạo Intel đã từ chối. Đây là một sai lầm lớn. Ngày nay, Nvidia dẫn đầu thế giới với vốn hóa 4.5 ngàn tỷ USD còn Intel thậm chí không có mặt trong top 100.

Thay vì mua lại Nvidia để dập tắt cạnh tranh từ trong trứng nước, Intel đã đổ tiền vào dự án Larrabee để tự phát triển GPU, nhưng nỗ lực này đã thất bại hoàn toàn vào năm 2009. Sau đó, trong suốt 6 năm từ 2014-2020, Intel loay hoay và bế tắc với việc nghiên cứu chip 14nm còn Nvidia đạt những bước tiến thần tốc với chip 16nm, 10nm, 7nm và 5nm.

Khi cuộc cách mạng AI bùng nổ, thế giới đột nhiên nhận ra rằng kiến trúc xử lý song song của GPU, vốn được Nvidia thiết kế để xử lý đồ họa game phức tạp, lại hoàn hảo cho việc huấn luyện các mô hình AI khổng lồ. Kết quả kinh doanh của Nvidia cải thiện nhanh chóng nhờ nhu cầu cho AI, doanh thu năm tài khóa 2025 (kết thúc ngày 26/01) đạt 130.5 tỷ USD, tăng 114% so với năm 2024 và cao gấp 4.8 lần năm 2023. Lợi nhuận ròng nhảy vọt từ 4.4 tỷ USD năm tài khóa 2023 lên gần 73 tỷ USD năm 2025. Vốn hóa thị trường đi từ 2 ngàn tỷ USD vào tháng 6/2024 lên trên 4.5 ngàn tỷ USD vào tháng 9/2025.

Vị thế của hai gã khổng lồ đã đảo ngược. Intel như vị vua già nua, chật vật bám víu vào một đế chế đang suy tàn, trong khi Nvidia vào vai nhà cung cấp công cụ thiết yếu cho cơn sốt AI và trở thành công ty giá trị nhất hành tinh.

Nguồn: Tác giả tổng hợp

Gót chân Achilles của kẻ thống trị

Ngay trên đỉnh vinh quang, Nvidia lại đối mặt với một điểm yếu chí mạng có thể khiến toàn bộ cơ ngơi 4.5 ngàn tỷ USD sụp đổ: Nvidia là một công ty “fabless”, tức là chỉ thiết kế chip chứ không sở hữu nhà máy sản xuất.

Gần như toàn bộ các sản phẩm GPU tiên tiến nhất của Nvidia, từ H100 đến Blackwell, đều được sản xuất bởi một công ty Đài Loan duy nhất: Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC).

Nếu coi Nvidia là người cung cấp cuốc xẻng cho cơn sốt đào vàng AI, thì TSMC là nhà sản xuất sắt thép duy nhất đáp ứng được nhu cầu nguyên liệu của Nvidia.

Đài Loan hiện cung cấp hơn 90% lượng chip bán dẫn tiên tiến nhất thế giới. Vấn đề với Nvidia nói riêng và thế giới nói chung là Đài Loan nằm ở khu vực tiềm ẩn nhiều rủi ro địa chính trị. Các nhà phân tích của Bloomberg Economics ước tính nếu chiến tranh xảy đến với Đài Loan, kinh tế thế giới có thể bị thiệt hại 10 nghìn tỷ USD, tương đương 10% GDP toàn cầu, một cú sốc lớn hơn cả đại dịch COVID-19 và khủng hoảng tài chính 2008.

Đối với Nvidia, một biến cố địa chính trị nghiêm trọng ở Đài Loan sẽ đồng nghĩa với việc chuỗi cung ứng bị cắt đứt hoàn toàn. Trong quá trình tìm cách ứng phó với rủi ro này, Nvidia đã quay lại với đối thủ truyền kiếp mà mình từng đánh gục – Intel.

Hợp đồng bảo hiểm 5 tỷ USD mang tên Intel

Thử tưởng tượng Coca-Cola rót hàng tỷ USD giúp đối thủ Pepsi xây một nhà máy đóng chai tối tân, hay hãng xe hơi Ford tài trợ vốn cho General Motors lắp đặt dây chuyền sản xuất mới. Những kịch bản này nghe thật phi lý, nhưng trong thế giới công nghệ, điều phi lý đó vừa mới xảy ra.

Giữa tháng 9/2025, Nvidia bất ngờ tuyên bố sẽ đầu tư 5 tỷ USD vào cổ phiếu phổ thông Intel. Giá cổ phiếu Intel lập tức bật tăng 23%. Hành động của Nvidia là không thể được hiểu nếu tách rời khỏi một nhân vật quyền lực thứ ba trong cuộc chơi: chính phủ Mỹ.

Nhận thức được sự nguy hiểm khi phụ thuộc vào chuỗi cung ứng ở châu Á, Washington đã thông qua Đạo luật CHIPS và Khoa học năm 2022, phân bổ 52.7 tỷ USD tiền trợ cấp của liên bang để khuyến khích các công ty xây dựng nhà máy sản xuất chip trên đất Mỹ. Chính sách này cho thấy Mỹ coi sản xuất bán dẫn giờ đây là vấn đề an ninh quốc gia.

Chính phủ Mỹ cần một nhà vô địch quốc gia, và trong cuộc đua này, chỉ có một ứng cử viên khả dĩ: Intel. Dù đã có một thập kỷ đầy vấp ngã, Intel vẫn là công ty Mỹ duy nhất có kinh nghiệm, quy mô và tham vọng để xây dựng các nhà máy sản xuất chip tiên tiến. Tháng 8/2025, Chính phủ Mỹ đã tuyên bố sẽ đầu tư 8.9 tỷ USD vào Intel.

Đối với Intel, khoản đầu tư của Nvidia và Chính phủ Mỹ là chiếc phao cứu sinh quý giá. Dưới sự lãnh đạo của CEO Pat Gelsinger, Intel đã khởi động chiến lược IDM 2.0 táo bạo, với lộ trình “5 nodes trong 4 năm” (5N4Y) nhằm bắt kịp và vượt qua TSMC.

Đối với Nvidia, khoản đầu tư 5 tỷ USD không phải là một đơn đặt hàng sản xuất ngay lập tức mà là một lá phiếu tín nhiệm, một hợp đồng bảo hiểm. Nvidia đang đặt cược rằng bằng cách bơm vốn và uy tín của mình vào kế hoạch hồi sinh của Intel, Nvidia có thể giúp tạo ra một nguồn cung thứ hai, đáng tin cậy và an toàn trên chính đất Mỹ.

Về cơ bản, Nvidia đang trả tiền để xây dựng một phương án dự phòng cho kịch bản xấu nhất, đồng thời tạo ra ảnh hưởng chiến lược lên đối thủ cũ, biến Intel thành một đồng minh tiềm năng để duy trì vai trò là người cung cấp công cụ số 1 trong cơn sốt AI.

Trong bàn cờ địa chính trị mới của thế kỷ 21, mối đe dọa lớn nhất đôi khi không phải là đối thủ cạnh tranh trực tiếp, mà là những rủi ro tiềm ẩn của chuỗi cung ứng toàn cầu. Và để chống lại mối đe dọa đó, các doanh nghiệp sẵn sàng làm mọi thứ, kể cả bắt tay với đối thủ từng một thời không đội trời chung.

Đức Quyền