Mỹ-Trung căng thẳng về đất hiếm, sản xuất ô tô, chip và vũ khí đứng trước nguy cơ khủng hoảng

Mỹ-Trung căng thẳng về đất hiếm, sản xuất ô tô, chip và vũ khí đứng trước nguy cơ khủng hoảng

Các công ty phương Tây đang bày tỏ lo ngại sâu sắc rằng cuộc tranh chấp mới giữa Mỹ và Trung Quốc về đất hiếm sẽ dẫn đến chuỗi cung ứng bị đứt gãy và gây tăng giá mạnh cho nhiều sản phẩm từ chip, ô tô đến vũ khí. Nhiều giám đốc điều hành đã kêu gọi hai cường quốc kinh tế giảm căng thẳng trước khi tình hình trở nên tồi tệ hơn.

Trung Quốc đã đưa ra các biện pháp hạn chế xuất khẩu đất hiếm lần đầu tiên vào tháng 4 năm nay, nhằm đáp trả thuế quan do chính quyền Trump áp đặt. Động thái này đã gây ra sự chậm trễ trong sản xuất ô tô và buộc các công ty phương Tây phải tích trữ vật liệu.

Tuần trước, Bắc Kinh tiếp tục thắt chặt quy định, yêu cầu các công ty nước ngoài phải xin phép để xuất khẩu nam châm có chứa ngay cả lượng nhỏ vật liệu đất hiếm có nguồn gốc từ Trung Quốc. Đồng thời, Trung Quốc cũng hạn chế việc chia sẻ chuyên môn làm nam châm với người nước ngoài.

Đáp lại, Tổng thống Mỹ Donald Trump đe dọa áp thuế bổ sung 100% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc trước cuộc gặp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình dự kiến diễn ra trong tháng này.

“Các quy định mới do Bộ Thương mại Trung Quốc ban hành dự kiến sẽ có hậu quả sâu rộng đối với việc giao hàng các sản phẩm bị ảnh hưởng đến Đức và châu Âu”, một phát ngôn viên của Hiệp hội Công nghiệp Ô tô Đức (VDA) cảnh báo.

Đặc biệt, lĩnh vực quốc phòng có thể chịu ảnh hưởng nặng nề. Các chuyên gia quốc phòng cho biết các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới từ Trung Quốc có thể làm chậm quá trình sản xuất nhiều linh kiện vũ khí quan trọng và đẩy giá thành lên cao bất chấp những nỗ lực tích trữ gần đây. Đất hiếm là thành phần thiết yếu trong nhiều công nghệ quốc phòng như máy bay chiến đấu F-35, tên lửa Tomahawk, hệ thống radar và máy bay không người lái.

Gracelin Baskaran, Giám đốc chương trình an ninh khoáng sản tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), nhấn mạnh: “Họ đang loại bỏ ngay cả lượng nhỏ nhất của vật liệu Trung Quốc khỏi khả năng quân sự nước ngoài, điều này gây tổn hại rất lớn”.

Volkswagen sử dụng pin có chứa đất hiếm trong các dòng xe điện của mình. © Jens Schlueter/Getty Images

Trung Quốc thống trị thị trường đất hiếm

Trung Quốc hiện đang thống trị thị trường đất hiếm toàn cầu, chiếm khoảng 90% chuỗi cung ứng thế giới và hơn 90% sản xuất nam châm. Những khoáng sản và nam châm đất hiếm này là thành phần không thể thiếu trong nhiều công nghệ hiện đại, từ điện thoại thông minh đến xe điện và máy bay chiến đấu.

Các quy định mới không chỉ hạn chế xuất khẩu vật liệu mà còn cản trở việc phát triển công nghiệp nam châm ở các quốc gia khác bằng cách cấm hoặc hạn chế xuất khẩu công nghệ và quy trình liên quan. Bắc Kinh cũng kiểm soát chặt chẽ việc chia sẻ tài liệu và thông tin kỹ thuật của công dân Trung Quốc với nước ngoài.

Trong bối cảnh này, các nhà sản xuất ô tô đã tăng gấp đôi hoặc gấp ba đơn đặt hàng từ nhà sản xuất nam châm Đức Magnosphere kể từ khi các biện pháp mới được công bố tuần trước.

“Chúng tôi sẽ hoàn thành bằng cách này hay cách khác”, Frank Eckward, Giám đốc điều hành của Magnosphere nói. Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo về “các vấn đề nghiêm trọng” đối với ngành công nghiệp ô tô toàn cầu: “Không chỉ các nhà sản xuất ô tô mà cả chuỗi cung ứng đang bị đứt gãy. Tình trạng này đã bắt đầu từ đầu năm nay, nhưng sẽ càng trầm trọng hơn”.

Kể từ khi các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc được đưa ra đầu năm nay, các công ty đã tìm nhiều cách để đối phó. Một số đã cố gắng sử dụng các cảng khác nhau ở Trung Quốc và Hồng Kông với các kiểm soát ít nghiêm ngặt hơn. Những công ty khác lại chuyển sang vận chuyển đất hiếm bằng máy bay, mặc dù chi phí cao hơn nhưng giao hàng nhanh hơn.

Các biện pháp kiểm soát đã gây gián đoạn hoạt động kinh doanh. Một nhà sản xuất nam châm Trung Quốc kể lại: Khi hải quan phát hiện nam châm trong một bưu kiện nhỏ anh ta cố gửi ra nước ngoài, hàng hóa đã bị giữ lại. Anh ta sau đó được gọi đến phỏng vấn với các quan chức tại một thành phố cảng phía đông sau khi các xét nghiệm cho thấy nam châm có chứa đất hiếm.

“Chúng tôi phải ký các tài liệu cam kết rằng nam châm sẽ không được tái xuất khi được trả lại”, anh nói và cho biết nhiều công ty nhỏ đã trải qua tình huống tương tự.

Một đại diện doanh nghiệp châu Âu tại Trung Quốc cho biết khi ban hành các quy định mới về đất hiếm, Trung Quốc dường như chỉ nhắm vào Mỹ mà không tính đến hậu quả đối với các nước khác. Các công ty châu Âu cũng sẽ chịu ảnh hưởng nghiêm trọng dù không phải là mục tiêu chính.

Vị đại diện này còn bày tỏ lo ngại về khả năng xử lý hồ sơ của chính quyền Trung Quốc khi số lượng đơn xin phép xuất khẩu đang tăng vọt.

Ông Jens Eskelund, Chủ tịch Phòng Thương mại EU tại Trung Quốc, khẳng định sẽ chính thức nêu vấn đề này với Trung Quốc: “Đây là vấn đề quan trọng và chúng tôi sẽ phải lên tiếng”.

Ngành quốc phòng tìm giải pháp

Trong lĩnh vực quốc phòng, nhiều công ty đã bắt đầu tìm kiếm giải pháp thay thế. Công ty khởi nghiệp công nghệ Mỹ ePropelled, chuyên sản xuất động cơ đẩy cho máy bay không người lái, cho biết các hạn chế của Trung Quốc “có thể làm chậm sản xuất, đẩy chi phí lên cao và có thể dẫn đến phải thiết kế lại sản phẩm với chi phí lớn”.

Công ty cho biết đã “hợp tác với các đối tác quan trọng trong lĩnh vực đất hiếm để hạn chế tác động tiêu cực”. Vào tháng 8, ePropelled đã công bố thỏa thuận phát triển chung với USA Rare Earth, một doanh nghiệp đang xây dựng mỏ khai thác và cơ sở sản xuất nam châm, để cung cấp nam châm neo thiêu kết cho động cơ của mình.

Các mẫu đất hiếm tại một viện địa chất ở Bắc Kinh. © VCG/Reuters

ASD, cơ quan thương mại hàng không vũ trụ và quốc phòng châu Âu, nhấn mạnh rằng các biện pháp kiểm soát mới nhất “cho thấy nhu cầu cấp bách để châu Âu tăng cường khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng và giảm sự phụ thuộc vào nguồn khoáng sản quan trọng”.

Các tập đoàn quốc phòng lớn đã chủ động chuẩn bị từ trước. Northrop Grumman của Mỹ cho biết đã “chủ động tăng cường mua sắm và dự trữ một số kim loại phụ và nguyên tố đất hiếm”. Trong khi đó, BAE Systems, nhà thầu quốc phòng lớn nhất của Anh, khẳng định các biện pháp mới “hiện chưa ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh” của công ty.

Các doanh nghiệp phương Tây đang tích cực phát triển chuỗi cung ứng “từ mỏ đến nam châm.” Vào tháng 10, nhà sản xuất nam châm Mỹ Noveon Magnetics đã ký bản ghi nhớ với công ty khai thác mỏ Úc Lynas Rare Earths để thiết lập “đối tác chiến lược nhằm xây dựng chuỗi cung ứng nội địa Hoa Kỳ có thể mở rộng” cho các vật liệu đất hiếm.

Dù vậy, các chuyên gia vẫn hy vọng Mỹ và Trung Quốc cuối cùng sẽ đạt được thỏa thuận để giảm bớt các hạn chế. Hiệp hội VDA kêu gọi Brussels và Berlin “nhanh chóng tìm ra giải pháp khả thi” với Bắc Kinh.

Baskaran tại CSIS cho rằng có khả năng các hạn chế mới chỉ là chiến thuật đàm phán. Việc quy định chỉ có hiệu lực từ ngày 1/12 “về cơ bản cho hai bên 2.5 tháng để đàm phán, đây là khoảng thời gian đáng kể”.

Vũ Hạo (Theo FT)