Choáng với tốc độ tự động hóa bằng Robot và AI ở nhà máy Trung quốc

Choáng với tốc độ tự động hóa bằng Robot và AI ở nhà máy Trung quốc

Trong khi Sam Altman muốn AI chữa khỏi bệnh ung thư và Elon Musk tuyên bố robot AI sẽ xóa bỏ đói nghèo, Trung Quốc lại tập trung vào mục tiêu thực tế hơn nhiều: Làm máy giặt tốt hơn.

Midea – nhà sản xuất đồ gia dụng – đang triển khai các robot vận hành dưới “bộ não nhà máy” sử dụng AI, đóng vai trò như hệ thần kinh trung ương cho toàn bộ cơ sở sản xuất tại Kinh Châu.

Mặc dù tham vọng AI dài hạn của Trung Quốc không kém các gã khổng lồ công nghệ Mỹ, ưu tiên ngắn hạn của họ là củng cố vai trò “công xưởng thế giới” trong nhiều thập kỷ tới. Với xuất khẩu đang bị đe dọa bởi chi phí tăng trong nước và thuế quan ở nước ngoài, vị thế này không còn được đảm bảo.

Sự chuyển mình có thể nhìn thấy khắp đất nước khổng lồ tại hàng chục công ty – được thúc đẩy bởi hàng tỷ USD đầu tư từ Chính phủ và tư nhân – đang chuyển đổi mọi khâu sản xuất và xuất khẩu hàng hóa.

Một nhà thiết kế quần áo ghi nhận đã cắt giảm hơn 70% thời gian làm mẫu nhờ AI. Máy giặt ở vùng hẻo lánh Trung Quốc đang được sản xuất dưới sự điều khiển của “bộ não nhà máy” AI. Tại một trong những cảng lớn nhất, container chạy qua lại trên xe tải tự lái hầu như không có công nhân, trong khi lịch trình cảng được vận hành hoàn toàn bởi AI.

Các giám đốc điều hành tham gia nỗ lực này ví tương lai của nhà máy như sinh vật sống ngày càng có thể tự suy nghĩ và hành động, vượt ra ngoài các nhiệm vụ được lập trình sẵn. Điều này có thể thúc đẩy sự lan rộng của “nhà máy tối” (dark factories), nơi công việc diễn ra suốt ngày đêm mà không cần bật đèn.

Các cánh tay robot trên dây chuyền lắp ráp máy điều hòa tại một nhà máy của Midea.

Những tiến bộ này không thể diễn ra đủ nhanh đối với lãnh đạo Trung Quốc, vốn lo sợ họ đánh mất vị thế công xưởng thế giới. Dân số đang giảm, thanh niên tránh việc làm nhà máy và phản ứng chống hàng xuất khẩu Trung Quốc đã gia tăng ở nhiều quốc gia. Đồng thời, Tổng thống Trump cam kết đưa về nước số lượng lớn việc làm sản xuất thông qua thuế quan.

AI mang đến cứu cánh bằng cách giúp Trung Quốc sản xuất và vận chuyển nhiều hàng hóa hơn, nhanh hơn, rẻ hơn và với ít công nhân hơn. Mặc dù nghi ngờ đang len lỏi toàn cầu về tốc độ AI chuyển đổi thế giới, Trung Quốc không chờ đợi: Họ muốn triển khai những gì có sẵn nhanh hơn Mỹ, khóa chặt mọi lợi thế.

“Chỉ bằng cách chủ động đón nhận thay đổi, chúng ta mới có thể bất khả chiến bại trong cuộc cách mạng này”, Hu Wangming, Chủ tịch Baosteel -một trong những tập đoàn thép lớn nhất Trung Quốc, nói với truyền thông nhà nước năm nay. Baosteel đã triển khai 125 ứng dụng AI từ cuối năm ngoái và đang lên kế hoạch cho 1,000 ứng dụng.

Ứng dụng robot với tốc độ kỷ lục

Trung Quốc đã lắp đặt 295,000 robot công nghiệp năm ngoái, gần gấp 9 lần Mỹ và nhiều hơn phần còn lại của thế giới cộng lại, theo Liên đoàn Robot Quốc tế. Số lượng robot hoạt động đã vượt hai triệu vào năm 2024, nhiều nhất thế giới.

Trong số 131 nhà máy được Diễn đàn Kinh tế Thế giới công nhận toàn cầu vì nâng cao năng suất nhờ AI và công nghệ tiên tiến, 45 nhà máy nằm ở Trung Quốc đại lục, chỉ 3 nhà máy ở Mỹ.

Tại “nhà máy tối” của Baosteel ở Thượng Hải chẳng hạn, ba nhà điều hành ngồi trước hàng chục màn hình theo dõi cập nhật thời gian thực. AI đã giảm nhu cầu can thiệp của con người xuống mỗi 30 phút một lần từ mỗi ba phút trước đây, theo giới truyền thông Nhà nước.

Đối với lãnh đạo Tập Cận Bình, các nhà máy mạnh là điều thiết yếu cho nền kinh tế vững và tăng cường sức mạnh quốc gia khi Trung Quốc thách thức Mỹ giành ảnh hưởng toàn cầu. Một phần tư GDP giá trị gia tăng của Trung Quốc đến từ sản xuất, cao hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu.

Một rủi ro là AI có thể phá hủy nhiều việc làm nhà máy hơn dự kiến, khiến quá nhiều công nhân thất nghiệp. Nhưng các lãnh đạo Trung Quốc đang đặt cược rằng dân số giảm – dự kiến giảm 200 triệu trong ba thập kỷ tới – sẽ bù đắp việc cắt giảm việc làm, tăng năng suất mà không làm tăng thất nghiệp.

Việc ứng dụng AI là “nhiệm vụ cần làm chứ không còn là lựa chọn”, Phó Bộ trưởng Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin Trung Quốc Zhang Yunming nhấn mạnh gần đây.

Từ lao động giá rẻ đến tự động hóa cao

Khi Trung Quốc bắt đầu mở cửa nền kinh tế vào cuối những năm 1970, nước này sở hữu một nguồn lao động giá rẻ khổng lồ. Hàng triệu lao động nông thôn rời quê lên các khu công nghiệp ven biển, tạo nên lực lượng sản xuất chủ chốt cho giai đoạn tăng trưởng thần tốc.

Nhưng bối cảnh hiện nay đã thay đổi hoàn toàn. Mức lương trong các nhà máy Trung Quốc giờ cao hơn đáng kể so với nhiều quốc gia như Ấn Độ, trong khi ngày càng ít thanh niên muốn làm việc trên dây chuyền sản xuất. Chính phủ Trung Quốc từng cảnh báo rằng tình trạng thiếu lao động có tay nghề trong các ngành sản xuất trọng điểm có thể lên tới 30 triệu người trong năm nay.

AI sẽ không giải quyết tất cả vấn đề kinh tế của Trung Quốc. Trong các lĩnh vực như công nghệ AI tiên tiến và chip, Trung Quốc vẫn tụt hậu Mỹ. Và nhiều công ty Mỹ như Amazon.com và Walmart cũng đang ưu tiên tự động hóa theo cách tương tự.

Bộ não nhà máy

Lợi thế của Trung Quốc nằm ở quy mô tham vọng, không chỉ ở các trung tâm công nghệ mà còn ở các khu vực như Kinh Châu, một thành phố năm triệu người trên sông Dương Tử. Đây là nơi đặt các cơ sở sản xuất lớn của Midea, một trong những nhà sản xuất thiết bị gia dụng lớn nhất thế giới, cạnh tranh với Whirlpool và LG Electronics.

Tại Midea, một số quy trình vốn trước đây mất 15 phút giờ chỉ còn 30 giây.

Gần một thập kỷ trước, Midea đã thể hiện rõ tham vọng đẩy mạnh tự động hóa khi mua lại quyền kiểm soát nhà sản xuất robot Đức Kuka. Hiện nay, các cánh tay robot của Kuka tại nhà máy máy giặt ở Kinh Châu vận hành dưới sự điều phối của “bộ não nhà máy” – một hệ thống AI đóng vai trò như trung khu thần kinh, kiểm soát gần như toàn bộ hoạt động trong dây chuyền.

Hệ thống này quản lý 14 “tác nhân ảo” bên trong nhà máy, những thực thể liên tục trao đổi với nhau để tìm ra cách thực hiện nhiệm vụ tối ưu nhất. Các quyết định được truyền xuống cho robot và các thiết bị khác trên sàn sản xuất. Đây là bước tiến quan trọng hướng tới mục tiêu tự động hóa toàn diện mà Midea theo đuổi.

“Bạn chỉ cần đưa toàn bộ dữ liệu vào, rồi để AI tự tìm lời giải”, Xi Wei, Giám đốc Trung tâm Đổi mới Robot Hình người của Midea, cho biết. Ông Xi sở hữu bằng Tiến sĩ tại Đại học Maryland và từng sinh sống nhiều năm ở Thung lũng Silicon trước khi quay về Trung Quốc để phát triển thế hệ robot tiên tiến cho Midea.

Phối hợp với bộ não nhà máy, các robot hình người tại Kinh Châu đảm nhiệm việc đưa các bộ phận đúc đến khu vực kiểm tra, nơi một hệ thống camera 3D sẽ tiến hành đánh giá chất lượng. Nếu linh kiện không đạt, AI sẽ tự đề xuất phương án xử lý.

Trên dây chuyền lắp ráp các mẫu máy sấy khác nhau, khi cần siết các vít cố định, bộ não nhà máy có thể nhận diện loại sản phẩm và giao đúng nhiệm vụ cho robot. Midea cho biết khả năng điều chỉnh linh hoạt này giúp robot hoạt động gần với con người hơn, đồng thời nâng cao đáng kể năng suất.

Ở những khâu vẫn cần con người tham gia, một số công nhân đã được trang bị kính hỗ trợ AI. Thiết bị này có khả năng nhận diện và cảnh báo các lỗi sản phẩm phổ biến dựa trên dữ liệu kiểm tra trong quá khứ. Những quy trình từng mất tới 15 phút nay chỉ còn khoảng 30 giây.

Trung tâm sản xuất của Midea tại Kinh Châu, Trung Quốc. Robot và AI đã giúp doanh thu trên mỗi nhân viên của công ty tăng gần 40%.

Midea cho biết doanh thu trên mỗi nhân viên đã tăng gần 40% trong giai đoạn 2015–2024, cho thấy công nghệ đang nâng hiệu quả vận hành lên đáng kể.

Trong khi đó, Mỹ tìm cách kiềm chế bước tiến AI của Trung Quốc bằng các biện pháp như kiểm soát xuất khẩu, hạn chế quyền tiếp cận các dòng chip tiên tiến nhất.

Dù vậy, sự xuất hiện của DeepSeek đã chứng minh năng lực của các kỹ sư Trung Quốc trong việc xây dựng mô hình AI quy mô lớn. Việc phần đông người dân Trung Quốc tỏ ra lạc quan về AI cũng khiến tốc độ ứng dụng công nghệ trong nước tăng nhanh. Một khảo sát cho thấy 83% người được hỏi tại Trung Quốc tin rằng các sản phẩm và dịch vụ dựa trên AI mang lại lợi ích nhiều hơn là rủi ro – tỷ lệ này cao gấp đôi so với Mỹ.

Cách nhà máy máy giặt Midea ở Kinh Châu hơn 500 dặm về phía đông, một tỷ phú trong ngành may mặc cũng đang tận dụng AI để rút ngắn mạnh mẽ chu kỳ phát triển sản phẩm. Từ một cơ sở khởi nghiệp nhỏ chỉ với 11 thợ may vào những năm 1970, Bosideng của Gao Dekang ngày nay đã trở thành đế chế áo khoác lông vũ với doanh thu hàng năm gần gấp bốn lần Canada Goose – một thương hiệu phương Tây nổi tiếng.

Trong quá trình hợp tác với Đại học Chiết Giang, Bosideng đã phát triển mô hình AI riêng dùng để phác thảo thiết kế và tạo sản phẩm thời trang ảo. Năm ngoái, công ty giới thiệu ra thị trường chiếc áo khoác đầu tiên được thiết kế bởi AI, giúp rút thời gian hoàn thiện mẫu từ 100 ngày xuống còn 27 ngày và cắt giảm tới 60% chi phí phát triển.

Vai trò trung tâm của Huawei

Không chỉ DeepSeek, Huawei – tập đoàn công nghệ lớn đang chịu các biện pháp trừng phạt từ Mỹ – cũng nằm ở vị trí trung tâm trong chiến lược AI của Trung Quốc. Huawei đã phát triển bộ mô hình ngôn ngữ lớn Pangu, được đặt tên theo một nhân vật trong thần thoại Trung Quốc, cùng nhiều dịch vụ AI khác mà các nhà máy có thể ứng dụng để nâng cao mức độ linh hoạt và tự động hóa.

Các kỹ sư của Huawei hiện đang làm việc trực tiếp tại Tập đoàn Conch, nhà sản xuất xi măng khổng lồ đặt tại thành phố Vũ Hồ, cách Thượng Hải khoảng 200 dặm về phía tây. Xi măng Conch đã góp mặt trong nhiều công trình mang tính biểu tượng như đập Tam Hiệp hay tòa tháp Burj Khalifa ở Dubai.

Trong bối cảnh ngành xi măng Trung Quốc dư thừa công suất, Conch kỳ vọng có thể vượt lên đối thủ bằng việc đẩy nhanh ứng dụng AI, đặc biệt trong sản xuất clinker – thành phần chủ chốt được tạo ra khi nung đá vôi và các nguyên liệu thô khác ở nhiệt độ rất cao.

Conch và Huawei đã cùng phát triển các công cụ AI nhằm dự đoán chính xác hơn độ bền của clinker, đồng thời tối ưu hóa mức tiêu thụ năng lượng trong lò nung. Hệ thống băng chuyền kéo dài hàng dặm tại Vũ Hồ nay được AI giám sát liên tục, giúp nhà máy xử lý sự cố nhanh hơn nhiều so với trước.

Trong một chuyến thăm gần đây, công nhân theo dõi mô hình AI điều chỉnh quá trình sản xuất hoàn toàn theo thời gian thực. Theo Conch và Huawei, AI hiện có thể dự đoán độ bền clinker với độ chính xác trên 85%, so với mức khoảng 70% khi dựa vào ước tính thủ công. Nhờ đó, công ty có thể tinh chỉnh tỷ lệ nguyên liệu đầu vào và tránh tạo ra clinker có chất lượng không phù hợp.

Nhà máy của Conch đang sử dụng AI để nâng cao hiệu quả sản xuất một thành phần chủ chốt trong xi măng.

Việc triển khai mô hình AI đã giúp giảm 1% lượng than tiêu thụ, tương đương gần 300,000 USD tiết kiệm mỗi năm trên một dây chuyền sản xuất. Conch đặt mục tiêu hạ thêm 2% vào cuối năm 2026; nếu áp dụng trên toàn bộ hệ thống, khoản tiết kiệm có thể lên tới hàng chục triệu USD mỗi năm.

Theo Conch và Huawei, để đạt được kết quả như hiện nay là cả một quá trình dài thử nghiệm và sai sót, đòi hỏi liên tục tinh chỉnh trước khi mô hình AI có thể vận hành ổn định. Trải nghiệm này cũng cho thấy năng lực AI trên toàn cầu vẫn còn những giới hạn rõ ràng, và tác động của công nghệ – ngay cả tại Trung Quốc – nhiều khả năng sẽ chỉ bộc lộ dần theo thời gian.

Một trọng tâm khác trong chiến lược công nghiệp của Bắc Kinh là hiện đại hóa hệ thống cảng biển, yếu tố then chốt giúp Trung Quốc củng cố vị thế cường quốc sản xuất toàn cầu.

Tại cảng Thiên Tân, một trong những cảng lớn nhất của nước này, chính quyền cảng đã hợp tác với Huawei để triển khai đội xe tải tự hành và hệ thống OptVerse AI Solver. Công cụ này có khả năng tối ưu hóa hàng chục triệu biến số và ràng buộc – từ thời gian tàu cập bến cho tới công suất vận hành của cần cẩu – nhằm xây dựng lịch trình hiệu quả nhất.

Những công việc lập kế hoạch vốn mất tới 24 giờ, theo Huawei, nay chỉ còn khoảng 10 phút.

Năm ngoái, cảng Thiên Tân còn giới thiệu PortGPT – mô hình AI được phát triển cùng Huawei – với khả năng phân tích video và hình ảnh tại hiện trường. Theo một lãnh đạo cảng chia sẻ với giới truyền thông Nhà nước, công nghệ này trong tương lai thậm chí có thể thay thế một phần lực lượng nhân viên an toàn.

Những câu chuyện tương tự đang xuất hiện trên khắp Trung Quốc. Theo Ngân hàng Thế giới (WB) và S&P Global Market Intelligence, một nửa trong số 20 cảng có thời gian quay vòng tàu nhanh nhất thế giới hiện nằm tại Trung Quốc đại lục, bao gồm cả Thiên Tân.

Tại cảng Thiên Tân, hơn 88% thiết bị container lớn đã được tự động hóa.

Yang Jiemin, Phó Chủ tịch doanh nghiệp Nhà nước vận hành cảng, cho biết mô hình tự động hóa cao giúp giảm tới 60% nhu cầu lao động so với các cảng truyền thống. Điều này cũng phơi bày một lợi thế mà các doanh nghiệp Trung Quốc có khi triển khai AI so với Mỹ: Không tồn tại công đoàn độc lập. Với công nhân, điều đó đồng nghĩa khả năng tổ chức phản đối trước làn sóng tự động hóa gần như bằng không.

Tại Mỹ, tự động hóa đang trở thành điểm nghẽn lớn nhất trong đàm phán giữa các nhà khai thác cảng và công đoàn bến tàu. Trong các cuộc thương lượng hợp đồng năm ngoái, ông Trump công khai ủng hộ phía công nhân và đặt câu hỏi về tính hợp lý của việc tự động hóa cảng.

Một thỏa thuận mới đạt được trong năm nay giữa Hiệp hội Công nhân Bến tàu Quốc tế – đại diện cho lao động tại các cảng Bờ Đông và Bờ Vịnh – và nhóm các hãng vận tải container cùng nhà khai thác cảng đã cam kết không phát triển thêm bất kỳ bến cảng hoàn toàn tự động nào cho đến cuối năm 2030. Thỏa thuận này cũng cấm sử dụng AI cho các công việc mang tính văn thư.

Thực tế cho thấy mức độ ứng dụng công nghệ tại các cảng Mỹ còn rất hạn chế: chỉ một trong 10 cảng container lớn được khảo sát đến giữa năm 2023 triển khai xe tự hành, và mới có năm cảng áp dụng AI hoặc học máy.

Trong khi đó, tại Thiên Tân, hơn 88% thiết bị phục vụ container đã được tự động hóa, theo truyền thông nhà nước Trung Quốc. Đối với khách tham quan, một đoạn video giới thiệu tại cảng như tóm lược niềm tin ngày càng mạnh mẽ của Trung Quốc vào AI: “Chúng ta là tương lai”, người dẫn chuyện khẳng định.

Vũ Hạo (Theo WSJ)