Nhìn sâu vào con số thặng dư thương mại 1 ngàn tỷ USD của Trung Quốc

Nhìn sâu vào con số thặng dư thương mại 1 ngàn tỷ USD của Trung Quốc

Nhìn lại 1 năm qua, thương mại Trung Quốc bị tác động bởi cuộc chiến thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump, cùng hàng loạt các biện pháp trả đũa thuế quan và các cuộc đàm phán thương mại gián đoạn. Nhưng họ vẫn thặng dư thương mại hơn 1 ngàn tỷ USD và điều này chứng minh rằng nước này vẫn là một “cỗ máy thương mại” không gì có thể ngăn cản.

Mặc dù thặng dư thương mại từ đầu năm đến nay của Trung Quốc với Mỹ thấp hơn 100 tỷ USD so với tổng thặng dư trong năm ngoái, nhưng lại gia tăng ở một loạt khu vực từ Đông Nam Á cho đến châu Âu. Kết quả là thặng dư hàng hóa toàn cầu tháng 11 đạt mức cao lịch sử 1.08 ngàn tỷ USD, nhờ giá trị xuất khẩu đạt 3.41 ngàn tỷ USD và vượt mọi mức tổng của cả năm trước.

Trong tuần này tại Bắc Kinh, Giám đốc điều hành Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) Kristalina Georgieva đã cảnh báo về “sự mất cân bằng” trong quan hệ thương mại của Trung Quốc, điều mà chỉ vài ngày trước đó Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho rằng đang trở nên “không thể chịu đựng được”. Thặng dư thương mại cũng phản ánh sự vươn lên của Trung Quốc trong chuỗi giá trị sản xuất, đặc biệt là trong lĩnh vực ôtô, qua đó củng cố vị thế thống trị lâu đời của nước này trong một số lĩnh vực như điện thoại và máy tính cũng như các mặt hàng có giá trị thấp hơn.

Michelle Lam, nhà kinh tế phụ trách khu vực Trung Quốc Đại lục tại Société Générale, cho rằng: “Trong ngắn hạn, tôi nghĩ thặng dư thương mại sẽ tiếp tục tăng trưởng”. Bà nói thêm: “Vấn đề đó sẽ chưa thể kết thúc sớm”.

Tuy nhiên, sức mạnh xuất khẩu của Trung Quốc lại che giấu một bức tranh kinh tế yếu hơn trong nước, giữa bối cảnh các nhà hoạch định chính sách đang phải vật lộn với niềm tin ngày càng giảm sút của người tiêu dùng và tình trạng giảm phát. Nhập khẩu cũng suy giảm, khiến mối quan hệ với các đối tác thương mại trở nên căng thẳng và gia tăng nguy cơ trả đũa.

Sự bùng nổ ở thị trường Đông Nam Á

Đà tăng trưởng của hoạt động xuất khẩu từ Trung Quốc sang Đông Nam Á là một trong những đặc điểm đáng chú ý nhất của trật tự thương mại mới nổi và là một vấn đề đang được giám sát chặt chẽ do liên quan đến cuộc chiến thuế quan của ông Trump.

Thặng dư thương mại trong 11 tháng đầu năm nay của Trung Quốc với khu vực đạt 245 tỷ USD, cao hơn nhiều so với con số 191 tỷ USD của cả năm 2024 nhờ đà tăng trưởng thặng dư với các nước như Việt Nam và Thái Lan, cũng như Malaysia, các nước bị thâm hụt thương mại với Trung Quốc vào năm ngoái.

Theo các nhà kinh tế, điều này có thể cho thấy tình trạng hàng hóa Trung Quốc được “trung chuyển” qua khu vực này, nơi xuất khẩu sang Mỹ đã tăng vọt trong năm nay.

Dữ liệu từ khu vực cho thấy Trung Quốc đang mở rộng sang nhiều thị trường khác trong năm nay. Cụ thể, thặng dư thương mại 11 tháng của nước này với châu Phi tăng 27 tỷ USD so với số liệu cả năm 2024, nhờ thặng dư với các nước Nigeria, Liberia và Ai Cập và việc bán tàu chở hàng cho lục địa này. Bên cạnh đó, thặng dư thương mại của Trung Quốc với Liên minh châu Âu (EU) cũng tăng gần 20 tỷ USD, trong khi thặng dư với Mỹ Latinh tăng 9 tỷ USD.

Thặng dư thương mại ôtô tăng đột biến

Sức bật lớn nhất trong thặng dư thương mại năm nay đến từ ngành ôtô. Thặng dư thương mại của Trung Quốc trong lĩnh vực này đã tăng 22 tỷ USD trong 10 tháng đầu năm 2025 so với cùng kỳ năm ngoái, nâng tổng thặng dư lên 66 tỷ USD.

Đây là một sự chuyển biến phi thường so với chỉ 3 năm trước, khi Trung Quốc còn thâm hụt thương mại ôtô với phần còn lại của thế giới. Trung Quốc chỉ vượt qua Nhật Bản để trở thành nhà xuất khẩu ôtô lớn nhất thế giới vào năm 2023.

Thương mại ôtô của nước này với EU cũng chuyển từ thâm hụt sang thặng dư trong năm nay, trong khi xuất khẩu ôtô đã thúc đẩy thặng dư của nước này với châu Phi.

Trung Quốc cũng ghi nhận thặng dư thương mại toàn cầu 64 tỷ USD về pin trong 10 tháng đầu năm nay, cho thấy sự thúc đẩy mạnh mẽ việc sử dụng xe điện trên toàn quốc, giúp các nhà sản xuất xe điện hàng đầu của nước này như BYD trở thành những thương hiệu nổi tiếng toàn cầu.

Công xưởng sản xuất của thế giới

Lĩnh vực sản xuất rộng lớn của Trung Quốc chính là nền tảng quan trọng cho các tập đoàn đa quốc gia từ Apple đến Volkswagen, cũng như các nhà sản xuất trong nước. Số liệu hải qua cho thấy, trong 10 tháng đầu năm 2025, giá trị xuất khẩu của Trung Quốc đạt 837 tỷ USD, tương đương hơn 25% tổng số, đến từ các công ty có vốn đầu tư nước ngoài.

Hai trong số những mặt hàng đóng góp lớn nhất vào thặng dư thương mại của nước này trong giai đoạn vừa qua là điện thoại và các sản phẩm viễn thông với 151 tỷ USD, và máy tính 70 tỷ USD.

Thặng dư thương mại của Trung Quốc cũng đến từ hàng loạt mặt hàng có giá trị nhỏ, bao gồm bùng nổ của các gói hàng giá trị thấp – mô hình kinh doanh được các nhà bán lẻ trực tuyến như Shein và Temu sử dụng, những công ty bị chỉ trích tại Mỹ và EU vì lợi dụng các kẽ hở miễn thuế.

Các gói hàng giá trị thấp đã đóng góp thêm 22 tỷ USD vào thặng dư thương mại trong 10 tháng đầu năm so với cùng kỳ năm trước, với sự gia tăng mạnh sang châu Âu.

Hưởng lợi từ đồng tiền yếu và giá cả giảm

Đồng Nhân dân tệ đã tăng giá so với USD trong năm qua, nhưng đồng tiền của Trung Quốc vẫn ở mức yếu hơn so với thập kỷ trước. Trái ngược với các nền kinh tế lớn khác, Trung Quốc đang phải vật lộn với tình trạng giảm phát giá tiêu dùng và giá sản xuất trong nước liên quan đến tỷ lệ sản xuất cao đang thúc đẩy sự bùng nổ của hoạt động xuất khẩu.

Adam Wolfe, nhà kinh tế tại Absolute Strategy Research, cho biết thị phần xuất khẩu toàn cầu của Trung Quốc đang gia tăng với tốc độ chưa từng thấy kể từ “cú sốc Trung Quốc” ban đầu vào những năm 2000 sau khi nước này gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Nhưng đồng thời, tổng giá trị xuất khẩu của nước này vẫn ổn định về mặt danh nghĩa vì giá cả đã giảm.

Các nhà kinh tế cho rằng áp lực giảm phát đang giúp các nhà sản xuất Trung Quốc cạnh tranh hơn với các đối thủ toàn cầu. “Mỗi năm, chênh lệch lạm phát cũng mang lại cho Trung Quốc thêm lợi thế cạnh tranh về giá”, ông Shuang Ding, nhà kinh tế trưởng khu vực Trung Quốc Đại lục và Bắc Á tại Standard Chartered, cho biết.

Trung Quốc đang mua gì?

Trong khi xuất khẩu năm nay của Trung Quốc tăng trưởng, thì giá trị nhập khẩu tính theo đồng USD lại giảm nhẹ xuống còn 2.3 ngàn tỷ USD. Nguồn nhập khẩu riêng lẻ lớn nhất của Trung Quốc là các mặt hàng như quặng sắt, đồng, đậu nành và sản phẩm hóa dầu. Trung Quốc cũng là một nhà nhập khẩu lớn về các chất bán dẫn, tâm điểm của các áp lực thương mại với Mỹ.

Ông Ding cho biết có một số “dấu hiệu thay thế nhập khẩu”, nghĩa là các sản phẩm mà Trung Quốc nhập khẩu trước đây, chẳng hạn như máy móc và robot công nghiệp, hiện đang được sản xuất trong nước.

Nhưng Trung Quốc cũng đang phải vật lộn với nhu cầu nội địa yếu và sự suy thoái của ngành bất động sản hiện đã bước sang năm thứ 5. Một loạt các chỉ báo kinh tế gần đây, như sự sụt giảm của hoạt động đầu tư, nhấn mạnh tầm quan trọng của xuất khẩu trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Ông Wolfe dự báo thặng dư thương mại có thể tiếp tục tăng lên mức 1.5 ngàn tỷ USD nếu đầu tư tài sản cố định vẫn yếu, đặc biệt là trong lĩnh vực xây dựng, vốn phụ thuộc nhiều vào hàng hóa và giúp thúc đẩy nhập khẩu.

Ông nói: “Cú sốc Trung Quốc mới sẽ còn tiếp diễn do nhu cầu trong nước vẫn còn yếu”.

Tuệ Nhiên