“Cỗ máy sản xuất” của Trung Quốc vẫn bùng nổ bất chấp thuế quan Trump

“Cỗ máy sản xuất” của Trung Quốc vẫn bùng nổ bất chấp thuế quan Trump

Gần 1 năm trước, Tổng thống Trump tái nhậm chức với cam kết mang lại sự bùng nổ về sản xuất. Sự bùng nổ đó đã diễn ra nhưng không phải ở Mỹ mà là Trung Quốc. 

Sản lượng công nghiệp Trung Quốc đã phá vỡ mọi kỷ lục trong năm 2025, khi các nhà máy của quốc gia này sản xuất ra nhiều ô tô, máy móc và hóa chất hơn bao giờ hết. Bất chấp những gián đoạn từ thuế quan, thặng dư thương mại hàng hóa của Trung Quốc đã lập kỷ lục mới, khi lượng hàng xuất khẩu ngày càng tăng đến châu Á, châu Âu, Mỹ Latinh và châu Phi đã bù đắp hoàn toàn cho tác động từ mức thuế của Trump đối với doanh số bán trực tiếp sang Mỹ.

Con số thống kê ấn tượng cho thấy Trung Quốc đã ghi nhận thặng dư thương mại hàng hóa hơn 1,000 tỷ USD trong năm tính đến tháng 11, trong khi sản lượng sản xuất trong 10 tháng đầu năm tăng 7% so với cùng kỳ năm 2024.

Nếu loại bỏ nhập khẩu năng lượng, thực phẩm và nguyên liệu thô, Trung Quốc đang trên đà ghi nhận thặng dư hàng sản xuất khoảng 2,000 tỷ USD năm nay – một con số khổng lồ tương đương thu nhập quốc gia hàng năm của Nga hoặc Italy. Con số này gấp đôi mức thặng dư hàng sản xuất mà Trung Quốc ghi nhận vào cuối nhiệm kỳ đầu của ông Trump đầu năm 2020.

Sự thích ứng ngoạn mục của doanh nghiệp Trung Quốc

Nhiều doanh nghiệp Trung Quốc từng dựa vào môi trường thương mại tự do để thâm nhập thị trường Mỹ. Nay họ đã có những bước thích ứng đáng kinh ngạc.

Temu – đế chế thương mại điện tử của Trung Quốc – chính là ví dụ điển hình nhất cho sức sống bền bỉ này. Hồi tháng 5, mô hình bán hàng gia dụng, mỹ phẩm và quần áo giá rẻ cho người Mỹ của Temu dường như đã đi vào ngõ cụt. Bên cạnh gánh nặng thuế quan, các quy định mới còn bịt kín lỗ hổng cho phép công ty vận chuyển các gói hàng nhỏ lẻ đến Mỹ mà không phải đóng thuế, khiến doanh thu sụt giảm thảm hại.

Tuy nhiên, chỉ sau vài tháng, Temu đã tái xuất ngoạn mục và tiếp tục là một trong những ứng dụng được tải xuống nhiều nhất trên đất Mỹ, với hoạt động kinh doanh đang bùng nổ trở lại.

Dữ liệu xuất khẩu của Trung Quốc tính đến tháng 11 tăng 5.4% so với cùng kỳ năm trước, theo số liệu hải quan Trung Quốc, thách thức mọi dự đoán về sự chậm lại khi ông Trump trở lại Nhà Trắng.

Dữ liệu cho thấy xuất khẩu trực tiếp sang Mỹ thực sự bị ảnh hưởng bởi thuế quan, giảm khoảng 19% trong cùng thời kỳ. Tuy nhiên, mức giảm này đã được bù đắp hoàn toàn bởi doanh số bán sang các khu vực khác: xuất khẩu sang Đông Nam Á tăng 14%, sang Liên minh châu Âu (EU) tăng 8%, sang Mỹ Latinh tăng 7% và sang châu Phi nhảy vọt hơn 25%.

Các nhà phân tích cho rằng một số lô hàng xuất khẩu này có thể đã tìm đường vào Mỹ, hoặc là thành phần và linh kiện trong hàng xuất khẩu của quốc gia khác, hoặc đơn giản bằng cách được gắn nhãn không phải hàng Trung Quốc để tránh thuế quan.

Thành tích xuất khẩu ấn tượng của Trung Quốc cũng đi kèm với những vấn đề. Nền kinh tế đang gặp khó khăn vì cạnh tranh quá gay gắt – các công ty đua nhau hạ giá để giành khách hàng, khiến lợi nhuận bị bào mòn.

Tuy nhiên, việc Trung Quốc có một năm sản xuất và xuất khẩu thành công rực rỡ như vậy chứng tỏ chiến lược của Mỹ đã thất bại. Mỹ muốn ngăn cản Trung Quốc phát triển kinh tế và giảm bớt ảnh hưởng của họ trong các chuỗi sản xuất toàn cầu, nhưng rõ ràng không thành công.

Thậm chí điều này có thể phản tác dụng, theo các nhà phân tích và kinh tế học. Hiện các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc cho rằng họ cần thống trị nhiều ngành công nghiệp hơn để bảo vệ nền kinh tế khỏi áp lực của Mỹ.

Chính sách thuế quan thất thường của ông Trump cũng vô tình giúp đỡ Trung Quốc. Việc ông đánh thuế với mọi quốc gia khiến nhiều nhà sản xuất không còn muốn chuyển nhà máy ra khỏi Trung Quốc nữa, nhất là khi thuế áp lên hàng Trung Quốc đã giảm từ mức 145% xuống còn 37%.

Khi thuế quan tăng vọt vào tháng 5, William Su – CEO của Teamson, công ty chuyên bán búp bê và các mặt hàng khác cho thị trường Mỹ – đã vội vàng chuyển dây chuyền sản xuất búp bê từ Trung Quốc sang Việt Nam.

Thế nhưng khi ông Trump hạ thuế quan với Trung Quốc trong năm, Su đã quyết định dừng ngay việc di chuyển sản xuất và tiếp tục giữ Trung Quốc làm căn cứ sản xuất chính. Các khách hàng lớn của Su – trong đó có nhiều nhà bán lẻ hàng đầu nước Mỹ – cũng đã ngừng “thúc ép” ông chuyển sản xuất ra khỏi Trung Quốc, phần lớn vì họ công nhận hiệu quả vượt trội của hệ thống sản xuất Trung Quốc.

“Tôi sẽ không đầu tư thêm vào Việt Nam cho đến khi chính sách rõ ràng hơn”, Su chia sẻ.

Trong nhiều năm qua, chính quyền Mỹ ấp ủ hy vọng rằng việc siết chặt xuất khẩu sẽ buộc lãnh đạo Trung Quốc phải thay đổi hướng đi, chuyển sang tập trung kích thích tiêu dùng nội địa thay vì phụ thuộc vào thị trường nước ngoài để đạt các mục tiêu tăng trưởng tham vọng.

Thế nhưng Chủ tịch Tập Cận Bình lại đang “tăng tốc” theo hướng ngược lại – đặt cược mạnh mẽ tương lai vào sản xuất. Kế hoạch 5 năm mới nhất đặt ưu tiên hàng đầu cho việc phát triển sản xuất công nghệ cao và đảm bảo Trung Quốc thống trị cũng như tự chủ hoàn toàn trong các lĩnh vực then chốt như chip bán dẫn và trí tuệ nhân tạo (AI).

Điều đáng chú ý là dù đẩy mạnh sản xuất công nghệ cao, Trung Quốc vẫn duy trì vững chắc vị thế “công xưởng thế giới” trong các mặt hàng giá trị thấp như đồ chơi, quần áo và nội thất. Chiến lược này đang tạo ra căng thẳng thương mại không chỉ với khối phương Tây do Mỹ dẫn đầu mà còn với cả các nền kinh tế đang phát triển.

Thỏa thuận đình chiến

Mùa thu này, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã tiến tới thỏa thuận đình chiến thương mại ở Hàn Quốc. Mỹ đồng ý giảm thuế quan, còn Trung Quốc cam kết mua thêm đậu nành từ Mỹ và tạm ngừng siết chặt xuất khẩu đất hiếm – loại nguyên liệu quan trọng mà các nước phương Tây cần để sản xuất từ ô tô đến máy bay.

Temu là một trong những bên hưởng lợi lớn nhất từ thỏa thuận này. Với mạng lưới nhà máy Trung Quốc khổng lồ và hiệu quả, công ty vẫn có thể bán giày dép, túi xách và mỹ phẩm với giá rẻ hơn hẳn đối thủ. Đến tháng 11, nhờ chiến dịch quảng cáo mạnh mẽ, Temu đã lọt top 10 ứng dụng phổ biến nhất trong cửa hàng ứng dụng của Apple tại Mỹ.

Câu chuyện này cho thấy rằng dù ông Trump có áp đặt thuế quan như thế nào, “cỗ máy sản xuất” Trung Quốc vẫn tìm được cách để không chỉ sống sót mà còn phát triển mạnh mẽ hơn bao giờ hết.

Vũ Hạo