Những con chip rẻ tiền trong cuộc đối đầu đắt đỏ, đe dọa làm tê liệt ngành xe hơi toàn cầu

Những con chip rẻ tiền trong cuộc đối đầu đắt đỏ, đe dọa làm tê liệt ngành xe hơi toàn cầu

Một con chip giá vài xu, sản xuất bởi một công ty ít tên tuổi, lại trở thành trung tâm của một cuộc đối đầu địa chính trị cấp cao. Vụ tranh chấp xoay quanh Nexperia gần đây đã phơi bày một điểm yếu của chuỗi cung ứng toàn cầu: đôi khi, thứ vũ khí làm tê liệt cả một ngành công nghiệp lại chính là những linh kiện đơn giản nhất.

Khi những con chip rẻ tiền trở thành vũ khí

Khi nói về cuộc chiến bán dẫn toàn cầu, mọi sự chú ý thường đổ dồn vào những công nghệ đỉnh cao. Người ta nói về ASML, công ty Hà Lan sở hữu độc quyền công nghệ máy quang khắc EUV để tạo ra những con chip tối tân cho cho các siêu máy tính và trung tâm dữ liệu. Người ta nói về Nvidia với vốn hóa trên 5,000 tỷ USD đang làm bá chủ ngành thiết kế chip AI tiên tiến. Người ta nói về TSMC, tập đoàn với dây chuyền công nghệ sản xuất 90% những con chip hiện đại nhất thế giới.

Nhưng một cuộc khủng hoảng chấn động gần đây, suýt đẩy ngành ô tô toàn cầu vào trạng thái tê liệt, lại không bắt nguồn từ những con chip nghìn đô, mà từ những linh kiện chỉ đáng giá vài xu.

Nhân vật chính của “vở kịch” này là Nexperia, một công ty bán dẫn ít tên tuổi có trụ sở tại Hà Lan. Nexperia không sản xuất những bộ xử lý AI phức tạp. Họ tạo ra những con chip “cấp thấp” – các linh kiện cơ bản như chip quản lý nguồn, diode, điều khiển đèn và bộ cuộn kính cửa sổ. Sản phẩm của Nexperia giống như những “con ốc vít” vô hình của thế giới điện tử, rẻ tiền nhưng lại hiện diện trong mọi thứ, từ điện thoại, đồ gia dụng cho đến ô tô.

Vụ tranh chấp xoay quanh Nexperia đã cho cả thế giới thấy một vấn đề đáng ngại: “tử huyệt” của chuỗi cung ứng toàn cầu không chỉ nằm ở những công nghệ cao khó sao chép, mà còn nằm ở chính những mắt xích đơn giản nhất, những thứ mà phương Tây đã vô tình trao quyền kiểm soát cho người khác.

Sự thống trị thầm lặng của những con chip “low tech”

Một chiếc ô tô hiện đại không thể vận hành nếu thiếu cả hai loại chip: Một là những bộ xử lý tinh vi để vận hành hệ thống thông tin giải trí và hỗ trợ lái, và hai là hàng trăm, thậm chí hàng nghìn con chip cơ bản của Nexperia để điều khiển mọi thứ, từ đèn pha, cửa sổ cho đến hệ thống phanh.

Ngành ô tô đặc biệt nhạy cảm với sự thiếu hụt các loại chip cấp thấp này vì chúng thường được sản xuất trên các dây chuyền cũ, chuyên biệt hóa cao và rất khó để tăng công suất trong thời gian ngắn. Một sự gián đoạn nhỏ tại một nhà máy lớn cũng có thể tạo ra một nút thắt cổ chai kéo dài hàng tháng trời.

Và Nexperia chính là một trong những nhà máy lớn nhất. Công ty này sản xuất hơn 110 tỷ linh kiện mỗi năm. Việc kiểm soát một nhà cung cấp có quy mô như vậy đồng nghĩa với việc nắm trong tay một công tắc có thể bật – tắt cả một ngành công nghiệp.

Nguồn: Nexperia; ĐQ dịch

Tranh chấp cấp cao và đòn đáp trả kinh tế

Ngọn lửa châm ngòi cho cuộc khủng hoảng bắt nguồn từ áp lực địa chính trị. Vào năm 2018, Wingtech, một công ty công nghệ Trung Quốc có sở hữu nhà nước, đã thâu tóm Nexperia. Lo ngại rằng Bắc Kinh có thể sử dụng Nexperia để thâu tóm công nghệ và gây ảnh hưởng lên chuỗi cung ứng châu Âu, Washington đã gây sức ép lên đồng minh Hà Lan. 

Vào ngày 30/09/2025, Chính phủ Hà Lan đã có một động thái chưa từng có tiền lệ khi viện dẫn một đạo luật từ thời Chiến tranh Lạnh để giành quyền kiểm soát hoạt động của Nexperia, tước quyền điều hành của CEO người Trung Quốc và đóng băng cổ phần của Wingtech.

Đòn đáp trả của Bắc Kinh không phải là quân sự hay ngoại giao, cũng không động đến những công nghệ cao siêu hay tên tuổi lừng lẫy. Bắc Kinh chỉ đơn giản là ra lệnh hạn chế xuất khẩu các sản phẩm hoàn chỉnh từ nhà máy của Nexperia tại Quảng Đông, Trung Quốc.

Nexperia có các nhà máy sản xuất tấm wafer ở Đức và Anh, nhưng khâu lắp ráp và kiểm thử cuối cùng, công đoạn biến những tấm wafer thành những con chip có thể sử dụng được, lại chủ yếu diễn ra tại ba nhà máy ở châu Á. Trong đó, nhà máy ở tỉnh Quảng Đông là lớn nhất, chiếm tới hơn 70% tổng công suất lắp ráp của toàn công ty.

Bằng cách siết chặt van xuất khẩu tại đây, Bắc Kinh đã ngay lập tức cắt đứt dòng chảy của những con chip rẻ tiền nhưng không thể thiếu trong ô tô, ngay lập tức gây ra một cơn đau đầu cho các khách hàng lớn ở châu Âu và Mỹ.

Trớ trêu thay, hành động của Chính phủ Hà Lan nhằm “đảm bảo nguồn cung” lại chính là nguyên nhân gây ra sự gián đoạn nguồn cung mà họ lo sợ nhất.

Các nhà sản xuất ô tô lớn như Volkswagen, BMW và Stellantis đã phải lên tiếng cảnh báo về nguy cơ sắp phải dừng dây chuyền sản xuất vì thiếu chip của Nexperia. Một cuộc khủng hoảng toàn diện dường như sắp xảy ra.

Giữa tháng 10/2025, Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô châu Âu (ACEA) cho biết tổ chức này “quan ngại sâu sắc về nguy cơ gián đoạn sản xuất phương tiện giao thông ở châu Âu nếu sự đứt gãy nguồn cung chip Nexperia không được giải quyết ngay lập tức”.

“Nếu không có những con chip này, các nhà cung cấp trong ngành ô tô châu Âu không thể tạo ra những linh kiện và bộ phận cần thiết cho các hãng sản xuất xe hơi, và do vậy dây chuyển sản xuất có nguy cơ phải ngừng lại”, ACEA viết trong thông cáo.

Đối mặt với sức ép từ chính ngành công nghiệp của mình và các đồng minh, chính phủ Hà Lan đã buộc phải nhượng bộ và ngồi vào bàn đàm phán với Trung Quốc. Đại diện của Mỹ, Đức và EU cùng tham gia vào cuộc thảo luận này, cho thấy việc thiếu hụt chip Nexperia không phải là chuyện nhỏ.

Ngày 7/11, Trung Quốc bắt đầu cho phép Nexperia xuất khẩu trở lại. Ngày 19/11 mới đây, Hà Lan chính thức dừng áp dụng đạo luật kiểm soát thời Chiến tranh Lạnh, trao trả quyền điều hành Nexperia cho công ty mẹ Wingtech của Trung Quốc.

Logo Nexperia tại cơ sở ở Đức. Ảnh: Reuters.

Bài học về “tử huyệt” của ngành công nghiệp

Vụ tranh chấp Nexperia là một lời cảnh tỉnh cho thấy cơn ác mộng lớn nhất của ngành công nghiệp toàn cầu có thể không đến từ việc thiếu một con chip 3 nanomet tối tân có giá hàng chục ngàn USD, mà đến từ việc thiếu một con chip điều khiển đèn giá vài xu.

Sự kiện này cũng phơi bày một sai lầm chiến lược mà phương Tây đã mắc phải trong nhiều thập kỷ: vì theo đuổi lợi ích về chi phí thấp, phương Tây đã vui vẻ “thuê ngoài” (outsource) việc sản xuất những linh kiện cơ bản, bị xem là có biên lợi nhuận thấp, cho châu Á. Phương Tây đã không nhận ra rằng, trong một thế giới đầy biến động, sự phụ thuộc vào bất kỳ mắt xích nào cũng có thể trở thành một điểm yếu chí mạng.

Để giảm thiểu rủi ro này, các quốc gia phương Tây và các tập đoàn lớn không còn lựa chọn nào khác ngoài việc phải hành động. Một là phải đầu tư hàng tỷ USD để đưa việc sản xuất các loại chip cấp thấp trở lại sân nhà (onshoring) hoặc tới các quốc gia đồng minh (friend-shoring), đây là một quá trình tốn kém và mất nhiều năm. Hai là phải cấp tốc đa dạng hóa chuỗi cung ứng của mình, chấp nhận chi phí cao hơn để có nhiều hơn một nhà cung cấp cho những linh kiện tưởng chừng là nhỏ nhặt nhất.

Trong một thế giới phụ thuộc lẫn nhau một cách phức tạp, không phải lúc nào vũ khí mạnh nhất cũng là thứ công nghệ tối tân nhất. Đôi khi, quyền lực lại nằm ở việc kiểm soát những linh kiện đơn giản nhất mà nếu thiếu đi, cả một cỗ máy khổng lồ cũng không thể vận hành.

Đức Quyền