Nghịch lý từ khối nợ công 100 ngàn tỷ USD: Trả hết nợ cũng nguy hiểm như vỡ nợ

Nghịch lý từ khối nợ công 100 ngàn tỷ USD: Trả hết nợ cũng nguy hiểm như vỡ nợ

Thế giới tài chính luôn nín thở trước nguy cơ Chính phủ Mỹ vỡ nợ. Nhưng có một kịch bản còn đáng sợ hơn, một nghịch lý khó tin có thể khiến toàn bộ hệ thống sụp đổ còn nhanh hơn cả vỡ nợ: đó là khi các Chính phủ đột nhiên trả hết sạch các khoản nợ của mình.

Một thế giới ngập trong nợ

Nợ công đã trở thành một trạng thái tồn tại vĩnh viễn của thế giới hiện đại. Theo Viện Tài chính Quốc tế (IIF) và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), tổng nợ công toàn cầu đã vượt ngưỡng 100 ngàn tỷ USD. Con số này không chỉ tập trung ở Mỹ, quốc gia đang gánh khoản nợ hơn 38 ngàn tỷ USD.

Nhật Bản có tỷ lệ nợ trên GDP lên tới hơn 250%. Tại châu Âu, các nền kinh tế lớn như Italy (gần 145%) và Pháp (115%) cũng đang chìm trong nợ.

Sự thật là, mọi quốc gia trên Trái Đất, từ các cường quốc xuất khẩu như Đức và Trung Quốc cho đến các vương quốc dầu mỏ như Ả Rập Xê Út, đều là những con nợ khổng lồ. Câu hỏi đặt ra là: Nếu tất cả mọi người đều vay, vậy ai mới thực sự là chủ nợ? Và tại sao một hệ thống dường như mong manh và bấp bênh như vậy lại có thể tồn tại?

Nỗi sợ hữu hình về bóng ma vỡ nợ

Trong nhiều thập kỷ, nợ công của Mỹ không chỉ là một con số mà còn là nền móng của hệ thống tài chính toàn cầu. Trái phiếu kho bạc Mỹ được xem là “tài sản không rủi ro” – nơi trú ẩn an toàn nhất cho dòng vốn của cả thế giới. Niềm tin rằng “nước Mỹ sẽ luôn trả nợ” là một định đề không cần chứng minh.

Chính vì vậy, viễn cảnh Chính phủ Mỹ không thể thanh toán dù chỉ một khoản nợ nhỏ khi đến hạn sẽ là một thảm họa phá vỡ niềm tin cốt lõi đã duy trì trật tự tài chính trong 80 năm qua.

Thanh khoản trên toàn cầu sẽ đóng băng, các ngân hàng ngừng tin tưởng lẫn nhau, và một cuộc khủng hoảng tài chính tồi tệ hơn năm 2008 sẽ xảy ra. Cả thế giới đã thoáng thấy bóng ma khủng hoảng này vào năm 2011, khi cuộc đối đầu chính trị về trần nợ công đẩy nước Mỹ đến bờ vực vỡ nợ, khiến xếp hạng tín dụng AAA của Mỹ lần đầu tiên trong lịch sử bị hạ bậc.

Nguy cơ vỡ nợ là có thật. Nhưng nó lại vô tình che khuất một kịch bản còn đáng sợ hơn.

Cỗ máy in tiền từ trái phiếu Chính phủ

Hãy cố tưởng tượng một kịch bản không tưởng: các Chính phủ trên toàn thế giới, bằng một phép màu nào đó, có đủ tiền mặt để trả hết sạch các khoản nợ công của mình.

Thay vì ăn mừng, thế giới tài chính sẽ rơi vào một cuộc khủng hoảng còn tồi tệ hơn cả vỡ nợ. Tại sao?

Câu trả lời nằm ở bản chất thực sự của nợ công trong thế giới hiện đại. Nợ công, hay trái phiếu Chính phủ, không đơn thuần là một giao kèo vay mượn, mà đã tiến hóa thành một loại tài sản đóng vai trò nền tảng để tạo ra tiền.

Phần lớn “tiền” trong nền kinh tế hiện đại không phải là tiền giấy do ngân hàng trung ương in ra, mà là tín dụng do hệ thống ngân hàng tư nhân tạo ra. Và cỗ máy tạo tín dụng này chỉ có thể hoạt động nếu có một thứ “nhiên liệu” tối quan trọng: tài sản thế chấp chất lượng cao.

Trái phiếu kho bạc Mỹ, và ở mức độ thấp hơn là trái phiếu của các chính phủ khác, chính là loại nhiên liệu đó. Giá trị của một trái phiếu không chỉ nằm ở mệnh giá, mà ở khả năng sử dụng nó làm đòn bẩy để tạo ra nhiều tiền hơn nữa thông qua thị trường tiền tệ.

Hàng đêm, một ngân hàng nắm giữ 1 tỷ USD trái phiếu kho bạc không chỉ ngồi yên chờ nhận lãi. Họ sẽ mang số trái phiếu đó đến thị trường tiền tệ để thế chấp và vay về một lượng tiền mặt khổng lồ.

Số tiền mặt này sau đó được dùng để cho các doanh nghiệp khác vay, từ đó tạo ra các khoản tín dụng mới. Vòng lặp này, được khuếch đại bởi cơ chế tái thế chấp (rehypothecation), cho phép cùng một trái phiếu được sử dụng làm nền tảng cho nhiều lớp giao dịch khác nhau. Kết quả là, một trái phiếu trị giá 1 tỷ USD có thể đang làm nền móng cho cả một “tòa tháp tín dụng” trị giá hàng chục tỷ USD.

Trả hết nợ: Thu hồi công cụ tạo ra tiền

Quay trở lại kịch bản giả tưởng về việc các chính phủ trả hết nợ. Hành động này sẽ gây ra một hiệu ứng domino thảm khốc, bởi vì: Việc Chính phủ trả hết nợ không phải là hành động “bơm tiền” vào hệ thống, mà là “thu hồi giấy phép tạo tiền” của hệ thống.

Khi Chính phủ trả 1 tỷ USD cho một ngân hàng, ngân hàng đó nhận được 1 tỷ USD tiền mặt, nhưng đồng thời, một trái phiếu trị giá 1 tỷ USD cũng biến mất vĩnh viễn. Việc công cụ này biến mất có nghĩa là nền móng của cả một tòa tháp tín dụng xây trên nó đã bị rút đi. Toàn bộ các khoản vay trong thị trường repo dựa trên trái phiếu đó giờ đây trở nên không có tài sản đảm bảo.

Ngân hàng có trong tay 1 tỷ USD tiền mặt, nhưng 10 tỷ USD tín dụng trong hệ thống vừa “bốc hơi”. Kết quả ròng là một sự suy giảm đột ngột về cung tiền và thanh khoản. Cỗ máy “nhân tiền” ngừng hoạt động. Thanh khoản trên toàn hệ thống đóng băng vì không còn tài sản thế chấp đáng tin cậy. Các ngân hàng sẽ ngừng cho nhau vay. Hệ thống tài chính sẽ tê liệt.

Việc trả hết nợ sẽ phá hủy chính thứ đang làm cho nền kinh tế hoạt động.

Nợ không bao giờ được trả hết

Nợ công trong thế giới hiện đại không được thiết kế để trả hết. Nợ công được thiết kế để “đảo nợ” (roll over), các Chính phủ phải phát hành trái phiếu mới để trả cho các trái phiếu cũ đáo hạn một cách vĩnh viễn.

“Nợ vĩnh viễn” không phải là một phát minh mới. Mô hình này ra đời từ năm 1694 khi nước Anh, đang kiệt quệ vì cuộc chiến với Pháp, đã vay tiền từ các thương nhân với lãi suất 8%/năm mãi mãi về sau, không có ngày đáo hạn. Nhà nước Anh dùng quyền lực thu thuế của mình để đảm bảo cho khả năng trả nợ, đồng thời lập ra Ngân hàng Trung ương Anh để quản lý khoản nợ này.

Ngày nay, “đảo nợ” đã trở thành chính sách chung. Các Chính phủ vay nợ mới không chỉ để tài trợ cho các cuộc chiến tranh, khủng hoảng, chương trình y tế, giáo dục, mà quan trọng nhất là để trả lãi và gốc cho các khoản nợ cũ.

Hệ thống tài chính toàn cầu vận hành dựa trên niềm tin rằng cỗ máy đảo nợ này sẽ hoạt động liên tục. Chính phủ vỡ nợ chắc chắn là không tốt, nhưng trả hết nợ cũng không phải là kịch bản được mong đợi.

Thứ mà chúng ta gọi là “nợ” của Chính phủ lại chính là “tài sản” của hệ thống tài chính. Nợ là nền móng của một kiến trúc được xây dựng hoàn toàn dựa trên niềm tin. Và trong kiến trúc đó, sự ổn định không đến từ việc xóa sổ các khoản nợ, mà đến từ lời hứa rằng nợ sẽ tồn tại mãi mãi.

Đức Quyền